28142 Kompendium Wiedzy geografii29

ETNOS

Einos (z greckiego ethnos, „lud, naród, grupa społeczna")jest terminem o szerokim zakresie znaczeniowym, dotyczy bowiem zbiorowości ludzkich konstytuujących się na podstawie cech społeezno-kulturowo-historyczno-terytorial-nych, takich, jak np. naród, plemię, grupa etniczna itp. Z tego względu etnos można określić jako najszerszą grupę identyfikowaną na bazie cech etnicznych.

Termin etnos różni się od terminu rasa. który jest definiowany na podstawie genetycznie (biologicznie) dziedziczonych cech.

Identyfikacja etniczna zazwyczaj łączy się z uprosz czonym. skrótowym i zabarwionym wartościująco wizerunkiem ..innego", czyli jego stereotypem, na przykład, że Żyd jest handlarzem, Szwajcar — bankierem, Grek — marynarzem. Sugeruje on fałszywy pogląd, że przynależność etniczna z góry określa miejsce w strukturze i hierarchii społecznej, czyli zakłada immobilizin społeczny (łac. inmiobilis, „nieruchomy”).

W odróżnieniu od terminu „etnos", który odnosi się do ontologicznego aspektu istnienia wspólnoty, „ctniczność” wyraża uczucia przynależności do lej wspólnoty (Krasteva A., 1996).

Wspólnota etniczna w porównaniu ze strukturą klasową lub zawodową jest bardziej stabilna. Pod tym względem jest ona podobna do wspólnoty religijnej. Wewnątrz wspólnoty etnicznej wzrasta stopień wzajemnego przyciągania i zainteresowania sprawami dotyczącymi wszystkich jej członków, w wyniku czego powstają różnego rodzaju instytucje społeczne. Stosunki instytucjonalne dodatkowo zacieśniają i zwiększają kontakty między członkami danej społeczności.

Największe znaczenie w procesach integracji etnosu mają:

—    identyczna kultura i światopogląd,

—    wspólne ecie,

—    tożsame zwyczaje i system wartości,

—    specyficzny styl życia, mity i legendy,

—    pamięć historyczna oraz ogólnie przyjęty wizerunek własny i innych. Ponieważ kulturę cechuje największa stabilność, więc ma ona podstawowe znaczenie dla powstania, utrzymania i rozwoju etnosu.

Proces kształtowania się etnosu określamy pojęciem etnogenezy. W trakcie jego trwania następuję łączenie się hardziej lub mniej odrębnych kulturowo i językowo grup i|K)lecznych w taki sposób, że powstaje większa wspólnota, mająca podobne doświadczenia historyczne, jednakowy zespół wartości, norm i wzorów kulturowych, mówiąca tym samym językiem lub jego dialektami i skupiona na jednym terytorium uznawanym za własne, także przez tych członków, którzy mieszkają poza nim. Proces etnogenezy jest zaawansowany wówczas, kiedy pojawia się nazwa etnosu (etnonim).

F.tnogencza

Etnonim

Etnocentryzm

Etnoccntryzm — rodzaj postawy wartościującej, w której cechy pochodzeniowe i kulturowe własnej grupy etnicznej ocenia się szczególnie wysoko, przyjmując jc jako wzorzec przy opisie i ocenie innych narodów. Etnoccntryzm jest związany z silną świadomością przynależności do własnego etnosu.

Pochodzenie etniczne określa w znacznym stopniu charakter. normy i wzorce zachowania, a także inne cechy społeczno-ekonomiczne i psychologiczne, co w pewien sposób determinuje stosunek do innych („obcych”). W określonych sytuacjach postawa etnoccntryczna prowadzić może do podejrzliwości, poniżania i odrzucenia przedstawicieli innych etnosów — najczęściej z powodu braku o nich rzetelnej wiedzy. Etnocent-lyz.m łatwo może zmienić się w nacjonalizm i szowinizm, u nawet w rasivn — gdy dochodzi do niskiej oceny porównawczej członków innej rasy. (Patrz hasła: Etniczna grupa, lilnotyp. Rasa, Ikonografia kulturowa).

ETNOTYP

Pojęcie charakterystyczne dla etnologii XIX-wie-t/ncj, obecnie rzadko już używane ze względu na brak możliwości sformułowania obiektywnych i porównywalnych kryteriów' typologii etnosów. W związku z tym każda klasyfikacja jest w gruncie rzeczy subiektywną formą pewnej oceny wartościującej określony etnos.

Elnotyp ma stanowić podsumowanie, syntetyczny obraz, (niezależny od różnic socjalnych, kulturowych i innych wy-