30121 skanuj0001 (202)

Lp HUMANISTYCZNY 5. 1995

Łiisław Dubisi

:SI1

§f|||

ROZWOJ WSPÓŁCZESNEJ POLSZCZYZNY

ZAGADNIENIA WSTĘPNE

l i) Pojęcie współczesna polszczyzna należy do zakresu badawczego języko-awstwa opisowego synchronicznego, prezentującego stany językowe, ^ukazującego obraz języka w jednym (lub kilku) poprzecznym przekroju czasowym. Zgodnie z tak pojmowaną strukluralistyczną metodologią jest sformułowana Większość opisów lingwistycznych dotyczących współczesnego języka polskiego, fćłioć podejmowane były również próby ujęć diachronicznych, prezentujących im i a n y językowe w ich następstwie chronologicznym [por. np. Kur-ijęowska (red.), 1981; Rieger, Szymczak (red.), 1982]. Dominacja opisów synchronicznych wynikała przede wszystkim z przekonania, że okres funkcjonowania Współczesnego języka polskiego jest zbyt krótki, by można było ukazywać jego Ewolucję; z kładzenia nacisku na formułowanie strukturalistycznego opisu systemu ||zyka polskiego w oderwaniu od czynników zewnętrznojęzykowych i poza-lężykowych; wreszcie — z przewagi normatywno-kodyfikacyjnego charakteru jjghacznej części opracowań, motywującego ex definitione rozstrzyganie kwestii bieżących i opisywanie bezpośrednio dostępnej rzeczywistości językowej. W miarę jjednak „dojrzewania” współczesnej polszczyzny ujawniła się potrzeba ujęć dia-jęhronicznych (dynamicznych), prezenmjących opis języka polskiego w całym jego |ostatium okresie funkcjonowania zarówno w warstwie wewnętrznej — systemowej, ^:jak i zewnętrznej — socjolingwistycznej [por. np. Gajda, Adamiszyn (red.) 1994, ^Markowski 1992], Do tego nurtu prac należy również zaliczyć niniejsze opracowanie.

Ąiv

2) W periodyzacji dziejów języka polskiego przez współczesną polszczyznę ^tradycyjnie rozumie się okres ostatniego pięćdziesięciolecia, tj. lata 1945-1995. ptradycja ta znalazła odzwierciedlenie i — swego rodzaju — kodyfikację w Historii ^języka polskiego Zenona Klemensiewicza (najwybitniejszym opracowaniu z tego ^zakresu), który za cezurę zamykającą dobę nowopolską dziejów języka polskiego, I'a zarazem zamykającą ich fazę historyczną, uznał rok 1939:

Jako datę końcową przyjąłem rok 1939. Narzucają ją przede wszystkim wydarzenia zewnętrznej historii języka: wybuch drugiej wojny światowej i początek pięciolecia okupacji niemieckiej, która w swoim przemyślnym okrucieństwie nic zaniedbała prześladowania mowy ojczystej skazanych na kulturalne — przed biologicznym — unicestwienie Polaków. Na tle warunków życia owego okresu, £ ale zwłaszcza lat powojennych, które przyniosły rewolucyjne przeobrażenia polityczne i społeczne,