32363 skanuj0042 (81)

lub

1.15) sym

1.16)

yoru

miej-

1.17)

ancji

arów

PN-

dwie

linii

1 do więk-ośnie ; od->-12 1+18 z in-

lnego podało ZC Ohll,

>    w y -odpo-i. Dla asady

>    ot-7 = 0,

przy wowy ¹ celu prak-ujęte

Zasady doboru tolerancji i pasowań. Przy ustalaniu tolerancji dla poszczególnych wymiarów należy pamiętać, że przyjmowanie bardzo małych tolerancji (np. dla klas 5 — 7) wymaga stosowania specjalnych narzędzi i sprawdzianów, dodatkowej obróbki (np. szlifowania) oraz wydłuża czas obróbki, co powoduje znaczny wzrost kosztów produkcji. Dlatego tolerowanie w klasach 6 — 9 należy stosować tylko do ustalenia pasowań współpracujących części, dobierając klasy dokładności odpowiednio do warunków pracy.

Dla wymiarów swobodnych stosuje się klasy dokładności 12—18, przy czym na rysunkach nie podaje się wartości odchyłek; wymiary te określa się powszechnie jako nietolerowane. W wielu zakładach produkcyjnych korzysta się z tablic tzw. tolerancji warsztatowych, opracowanych na podstawie PN-78/M-02139, w której podano odchyłki wymiarów nietolerowa-nych. Dla wymiarów zewnętrznych (wałków) i wewnętrznych (otworów) przyjmuje się tolerowanie w g ł ą b materiału. Oznacza to, że dla wałków przyjmuje się odchyłki: es = 0 oraz ei — ujemne, natomiast dla otworów: El = 0, ES zaś — dodatnie.

W budowie maszyn najczęściej stosuje się zasadę stałego otworu, ponieważ zmniejsza się w ten sposób liczbę narzędzi i sprawdzianów do otworów, kosztowniejszych od narzędzi i sprawdzianów do wałków. Zasadę stałego wałka stosuje się w przypadku części o wymaganych różnych pasowaniach mp. dla wpustów) lub przy stosowaniu wałków gładkich ciągnionych.

Przy doborze pasowań uwzględnia się m.in. następujące czynniki:

1.    W połączeniach ruchowych stosuje się pasowanie luźne, zapewniające możliwość przesuwania się lub obracania części względem siebie z wymaganym luzem, natomiast w przypadku elementów osadzanych na stałe w określonym położeniu — pasowania mieszane lub ciasne.

2.    W połączeniach stałych, ale często rozłączanych, stosuje się pasowanie o mniejszym wcisku niż przy połączeniach, w których nie przewiduje się rozłączania części.

3.    W produkcji wielkoseryjnej oraz przy przewidywanej częstej wymianie części stosuje się dokładniejsze pasowania w celu osiągnięcia wyższego procesu zamienności części.

4.    Przy doborze pasowań należy uwzględniać temperaturę, do jakiej mogą się nagrzać części podczas pracy. Pasowania podane w normie są ustalone dla temperatury odniesienia +20°C, zatem — w zależności od własności współpracujących materiałów — praca elementów w wyższych temperaturach wymaga stosowania pasowań zapewniających prawidłową współpracę zarówno przy minimalnej, jak i maksymalnej temperaturze.

Na dobór pasowań wpływają również inne czynniki, np. rodzaj obróbki, :r.:opowatości powierzchni, smarowania, przewidywane odkształcenia części, irgania w czasie pracy elementów. Powoduje to, że dobór optymalnych rysowań jest zagadnieniem bardzo skomplikowanym.

Chropowatość powierzchni. Nawet najdokładniej obrobione powierzchne zawierają nierówności w postaci wgłębień i wzniesień, określane jako tzw.

43