32533 SNB13887

62

zasadniczego zaniku i ewentualnego przekształcenia się w udzielanie niezbędiw pomocy. W granicach tej ogólnej tendencji bezpośrednie, wysoce zagęszczona pielęgnacyjne czynności opiekuńcze opiekuna, dominujące w pierwszym okresjj opieki nad dzieckiem, na dalszych etapach zostają zastąpione czynnościami głównj_e pośrednimi, coraz bardziej rozrzedzonymi, pomocno-doradczo-kontrolnymi.

Odpowiednio do powyższych tendencji następuje powolne, lecz nieustanne powiększanie się zakresu i stopnia samodzielności, sprawności, niezależności życiowej podopiecznego. Wyraża się to zwłaszcza w poszerzaniu się i pogłębianiu samoobsługi, od jej najprostszych, elementarnych do coraz bardziej złożonych wielostronnych, trudniejszych przejawów oraz w narastających dyspozycjach do pełnienia szeregu ról społecznych, zachowań i działań autonomicznych i ponoszenia odpowiedzialności za nie.

U podstaw aktualizacji tych trzech zmiennych tkwi postępująca — na przestrzeni wieku opiekuńczego, to jest od dnia urodzenia do usamodzielnienia życiowego — redukcja i modyfikacja pónadpodmiotowych potrzeb podopiecznego. Zmiany redukcyjne polegają najogólniej na powolnym zmniejszaniu się ilości zaktualizowanych wielorakich potrzeb oraz stopnia partycypacji opiekuna w ich zaspokajaniu. Natomiast zmiany modyfikacyjne polegają na aktualizowaniu się, dochodzeniu do głosu potrzeb potencjalnych powszechnych i indywidualnych oraz kształtowaniu się ich określonej hierarchii i preferencji w zaspokajaniu.

Świadomość podopiecznego co do roli i pozycji w stosunku opiekuńczym z początkowego poziomu zerowego, utrzymującego się niemalże przez cały pierwszy etap opieki (okres niemowlęctwa) ulega potem powolnemu wzrostowi i rozwojowi, tak że „podopieczny w sobie” staje się coraz bardziej „podopiecznym dla siebie”. Pociąga to za sobą doniosłe zmiany nie tylko w granicach tego stosunku, ale w całokształcie opieki. Wpływa to zwłaszcza na zmianę jego pozycji i zależności w tym stosunku, w kierunku zmniejszania stopnia jego asymetryczno-ści i uniezależniania się od opiekuna oraz na poziom współudziału podopiecznego w zaspokajaniu jego potrzeb, a także staje się czynnikiem kreującym nowe elementy jakościowe w opiece.

Ze wskazanymi wyżej modyfikacyjnymi zmianami w sferze potrzeb podopiecznego wiążą się integralnie analogiczne zmiany w działalności służącej ich zaspokajaniu — opiece, począwszy od społecznej roli jej podmiotu—opiekuna, która w dalszych etapach opieki ulega znacznemu skomplikowaniu. Zwiększa się skala trudności w jej pełnieniu. Narasta konieczność przejścia w dużej mierze na wyższe poziomy regulacji stosunków z podopiecznym. Chociaż w miarę postępującego usamodzielniania się podopiecznego zmniejsza się wciąż kompen-I sacyjna odpowiedzialność za niego, to równocześnie wzrasta jej ciężar gatunkowy I i stopień trudności realizacyjnych. Zmiany modyfikacyjne w sprawowaniu opieki I sprowadzają się głównie do tego, że narastające wciąż jego nowe potrzeby ponadpodmiotowe wymagają coraz to innych, odpowiednio dostosowanych do ich zaspokajania zabiegów i czynności opiekuńczych.

Tak najogólniej określone zmiany zachodzące na długiej drodze podopiecznego do względnie pełnej samodzielności i autonomii życiowej wskazują, jak dalece i w różnych aspektach są one wzajemnie uwarunkowane, co określa obiektywnie konieczność całościowego ich rozpatrywania. W zmianach występujących w procesie opieki zarysowują się znaczne sprzeczności co do ich kierunku. Jeśli bowiem od jego początków aż do stadiów końcowych znamionuje je postępująca redukcja opieki, to równocześnie, zwłaszcza w dalszych jego etapach, daje o sobie znać także tendencja przeciwna — zwiększanie się jej problemowości i związanego z tym obciążenia psychicznego opiekuna.

8.4. Struktura ewolucyjnego procesu opieki

Sformułowane wyżej odpowiedzi na pytania, z jakimi zmianami należy się liczyć w procesach rozwoju samodzielności życiowej podopiecznego i sprawowanej nad nim opieki oraz jakie można przyjąć przybliżone etapy tego rozwoju, stwarzają niezbędne podstawy dla dokonania próby określenia odpowiadających im elementów strukturalnych ewolucyjnego procesu opieki. Co więcej, już w ogólnej charakterystyce wyróżnionych sześciu etapów tego rozwoju i obrazującym je schemacie zasygnalizowano szereg ważkich zmian w opiece na tym tle. Składa się to w sumie na dostateczne przesłanki, uzasadniające tę próbę. Nie musi to jednakże oznaczać, że struktura procesu opieki ma być również ujęta w sześć etapów, analogicznych do rozwoju samodzielności. Należy to raczej traktować — w świetle dotychczasowych rozważań — jako uzasadnioną możliwość, a nie bezwzględną konieczność. Jest natomiast pewne, że generalnie musi ona być pochodna i adekwatna wobec całości tych etapów.

Przedstawione niżej podstawowe elementy interesującej nas struktury spełniają dostatecznie te konieczne wymagania.

— W strukturze ewolucyjnego, normalnego procesu opieki występują zawsze w pierwszej kolejności bezpośrednie, o dużym zagęszczeniu, pielęgnacyjne czynności opiekuńcze opiekuna, utrzymujące się przez cały pierwszy okres rozwoju podopiecznego. Widać to najwyraźniej w opiece nad dzieckiem w rodzinie, w okresie jego niemowlęctwa. Mają one wielopostaciowy charakter: manualny, werbalny, mimiczny, gestykulacyjny, intelektualny (obmyślanie różnorodnych spraw i problemów), emocjonalny („praca sercem i nerwami”), zmierzające wprost i poprzez maksymalne zbliżenie fizyczne i psychiczne do ciągłego zaspokajania wielorakich potrzeb dziecka, które w tym okresie prawie w całości są potrzebami ponadpodmiotowymi. Inaczej mówiąc, opiekun dostarcza podopiecznemu wszelkich niezbędnych dóbr (przedmioty potrzeb) osobiście, w tym także dóbr będących