34652 strony88 89

Rys. 16. Miejsce sektorów usługowych w funkcjach ośrodków miejskich według koncepcji

bazy ekonomicznej

Źródło: Opracowanie własne

Przykładem są funkcje administracji wojewódzkiej realizowane w stolicach województw, z usług których korzystają wszyscy mieszkańcy regionu.

Funkcje wyspecjalizowane sięgają dalej niż funkcje centralne, a mogą być realizowane przez ośrodek niższego rzędu. Ze względu na unikatowość tej funkcji wykraczają często poza granice regionu, a nawet kraju. Przykładem może być instytut naukowy lub uzdrowisko, zlokalizowane w ośrodku niższego rzędu (mieście powiatowym), którego zasięg przestrzennego oddziaływania jest znacznie większy niż obszar ciążeń społeczno-gospodarczych miasta.

Funkcja komplementarna jest, podobnie jak funkcja wyspecjalizowana, przejawem pewnej specjalizacji ośrodka i jest wynikiem deglomeracji usług wyższego rzędu w złożonych wielofunkcyjnych podsystemach osadniczych (np. w aglomeracjach miejskich). Za przykład może posłużyć przenoszenie w aglomeracjach miejskich z obszaru centralnego specyficznych usług związanych z obsługą rolnictwa lub dcglomcracja szkół ponadpodstawowych (zwłaszcza

zawodowych, kształcących w dziedzinie rolnictwa i leśnictwa, a zlokalizowanych w obszarach wiejskich) [por. Budner, Kaczmarek, Matykowski 1993],

4.2.2. Teoria ośrodków centralnych

Druga z wymienionych teorii - teoria ośrodków centralnych²¹ - stanowi podstawę konstruowania hierarchii ośrodków usługowych. Dotyczy ona praw rządzących rozmieszczeniem, liczbą i wielkością miast. Teoria została skonstruowana w sposób dedukcyjny, tzn. w oparciu o pewne założenia teoretyczne (m.in. jednorodność przestrzeni geograficznej, równomierne rozmieszczenie ludności, racjonalne zachowania producentów i konsumentów, jednakowy dostęp do informacji uczestników działalności gospodarczej) i zbiór podstawowych pojęć²². Są nimi: centralność - stanowiąca podstawę prawidłowości rozmieszczenia całego układu osadniczego w postaci hierarchicznego systemu ośrodków centralnych, czyli ośrodków pełniących funkcje centralne; funkcje centralne - formy działalności, które obsługują obszar większy niż samo miasto, jest to działalność usługowa wyższego i niższego rzędu; znaczenie miasta - rola w systemie osadniczym (określona głównie liczbą funkcji centralnych wyższego rzędu); dobra i usługi centralne -wytwarzane i świadczone tylko w miejscach centralnych, a wykorzystywane w wielu miejscach rozproszonych; obszar uzupełniający - obszar, dla którego ośrodek centralny pełni określone funkcje usługowe; zasięg dobra i odległość gospodarcza - rynkowy zasięg usługi lub towaru, czyli odległość, do jakiej opłaca się zakup usługi (towaiu) oferowanego w miejscu centralnym, wyrażona głównie poprzez koszty i czas podróży.

Graficzną postać teorii przedstawia rysunek. 17. Ilustruje ona prawa dotyczące: wielkości, liczby i rozmieszczenia osiedli: ¹ Obszerny skrót pracy '.V, Christallcra {1933j zawiera zbiór tłumaczeń: Teoria ośrodków i (Mitralnych [ 19631.

Omówienie tych pojęć znajdzie Czytelnik w pracy R. Domańskiego [1977, rozdz. 3.3.5],