35868 skanuj0108 (13)

2 20 Wartość

subiektywizm akuira - i OdwrOl-

IIIC )

V.'\ió/nu się rozmaite typy wartości.

U!)uk wskazanego już podziału wartości na m\ir..mentalne i celowe, wyróżnić można w.ut,-,a pozytywne (akceptowane) i warlo-•,</i <. egatywno, t/.n. odrzucane. Te ostatnie n.i/;, .'.ane są także antywarlościami. Kalc-pośrednią stanowią wartości ncutral-i»--. i lakie, wobec których podmiot jest .my. 1'iotes wartościowania polegający .i przypisywaniu różnym zjawiskom ot reślonej ważności na skali „pozytywny" -„iieratywny” określa się jako cwaluację |A (joląb, J. Rcykowski 1985, s. 9] lub ■.•..il./iyzację (13. Jałowiecki 1980; S. Nurek IV.: '| Stanisław Ossowski [1966, s. 73 i n.] io/io/nia wartości odczuwane (atrakcyjne

•    ll.i jednostki) i wartości uznawane (przyj-mo..une na podstawie przekonania o ich

ktywnej v/ażności). Między tymi dwo-in.i typami wartości nic zawsze występuje zgodność, tzn. wartości uznawane nic mu-s/-| iiyć odczuwane - i odwrotnie. W badania' ii empirycznych najczęściej bada się -zamiast wartości odczuwanych - wartości

•    Ichknowane. Znajomość tego typu wartości me zawsze jest jednak wystarczającą podstawą do prognozowania podejmowanych d/i.ilań i ustalenia wartości realizowanych. Op< ócz wartości uznawanych i odczuwanych '< Ossowski proponował odróżniać wątłości „uroczyste" i codzienne [S. Ossowski IV' ó, s. S8).

Wartość i stanowią centralny element ku :ury. Na podstawie wartości dominujący h w określonycli zbiorowościach i (lub) v. róznyclt okresach wyodrębnić można odmienne typy kultur. Przykładem takiego I". Jejścia jest koncepcja dynamiki społeczno-kulturowej Pitirima Sorokina. Wyróżnił on trzy podstawowe typy kultur (supersystc-tii iw), orientujące się na odmienne rodzaje v..:itości; kultury ideacyjnc (Idealionaf), sensualistycznc (Scnsaic) i idealistyczne t}.balist ic).

Podzielanie pewnego minimum wspól-n. cli waności przez większość członków

określonej zbiorowości stanowi warunek utrzymywania się porządku społecznego. Zjawiska anomii oraz dezorganizacji społecznej mają swe źródło najczęściej w zmianach sposobów wartościowania, zachodzących w znacznej części społeczeństwa.

Z uwagi na doniosłe funkcje pełnione przez wartości, społeczeństwo na różne sposoby stara się zapewnić międzypokoleniową transmisję podstawowych wartości, a także za pomocą instytucji kontroli społecznej oddziaływać na indywidualne systemy wartości. (A.S.)

Zub. dysonans poznawczy, działanie społeczne, kultura, normy społeczne, socjalizacja, socjologia.

Literatura:

Dyczewski L., 1993, Kultura polska w procesie przemian, TN KUL, Lublin.

Gołąb A., Rcykowski J., 1985, Studia nad rozwojem standardów ewaluatywnych. Zmiany w motywacji zachowań prospołecznych, Ossolineum, Wrocław.

Jałowiecki 0., 1980, Człowiek w przestrzeni miasta, Śląski Instytut Naukowy, Katowice. Kapralski S., 1995, Wartości a poznanie socjologiczne, Zakl. Wyd. „Notnos", Kraków. Misztal M., 1980, Problematyka wartości w socjologii, PWN, Warszawa.

Nowak S., 1989, Postawy i wartości iileologicz-/ic i ich społeczne determinanty [w;] Ciągłość i zmiana tradycji kulturowej, pod red. S. Nowaka, PWN, Warszawa.

Nurek S., 1982, Waloryzacja przestrzeni osiedli mieszkaniowych, UŚ, Katowice.

Ossowski S., 1966, Dzielą, t. 3; Z zagadnień psychologii społecznej, PWN, Warszawa. Parsons T., 196<l, The Social System, l^;rec Press of Glcncoc, New York.

Sorokin P.A., 1937, Social and Cidlural Dynamics, vol. I; Fluctualion of Forms of Art (Painting, Sculpture, Architecturc, Musie, Literaturę and Crilicism), New York.

Sulek A., 1989, Wartości życiowe dwóch pokoleń [w;] Ciągłość i zmiana tradycji kulturowej, pod red. S. Nowaka, PWN, Warszawa. Szczepański J., 1970, Elementarne pojęcia socjologii, PWN, Warszawa.

Wartości i ich przemiany. Studia pod redakcją Anny Pawelczyńskiej, 1992, praca zbiorowa, Wyd. Archidiecezji Warszawskiej, Warszawa.

Wichrowalość socjotechniczna 22 I

Weil S.. 1991, J 'ybórpism, Wyd. Zn;ik. Kraków. Wnuk-Lipiński l^r... 1996, Demokratyczna rekonstrukcja. 1 socjologii radykalnej zmiany społecznej, Vyd. Nauk. PWN, Warszawa. Znaniecki F., 1989, l/slęp do socjologii, PWN. Warszawa.

Wdrukor anic roli, zob. rola społeczna.

Wery fika ;ja, empiryczne potwierdzenie wysuniętej lii lotczy lub teorii. Przeciwieństwem wcryl kacji jest falsyfikacja (czyli potwierdzeni' Faktów niezgodnych z daną koncepcją) li b brak wcrylikacji (czyli niemożność od zuccnia koncepcji). Karl R. Popper (197' ] wskazuje, że żadnej hipotezy lub teorii lic można w pełni zweryfikować w sensi pozytywnym, tzn. nigdy nic ma podstaw lo stwierdzenia, że w rzeczywistości jest ak, jak ona głosi. Możliwe jest tylko przyjęć e danej hipotezy (teorii) na tej podstawie, ż nic udało się jej jak na razie obalić. Drak podstaw do odrzucenia teorii lub hipotezy (określany terminem corrobo-ration lub k uroboracja) to jedyny sposób ich wcryfika ji. Hipoteza lub teoria uznawana jest za prawdziwą albo do czasu jej obalenia prz z wskazanie faktów, które ją podważają, dbo do czasu wypracowania hipotezy (tci rii) lepszej (tzn bardziej precyzyjnej i (li b) ogólniejszej). Na podstawie tych kryteru w teorią (hipotezą) naukową jest wyłącznie teoria (hipoteza) możliwa do obalenia, tzn taka, która nic jest „odporna na fakty". (A S.)

Zob. falsytik;i ja, teoria odporna na fakty. Literatura:

Popper K.R., 1977, Logika odkrycia naukowego, P\V 9, Warszawa.

Wieliro¹ vatość socjotechniczna (wi-chrowatość poleczna), stan braku podatności systemu sterowanego na oddziaływania socjotechniczne. Spowodowany jest on zmienności; lub wzajemną niezgodnością zachodzący h oddziaływań. Wichrowatość socjotcchnic zna powstaje, gdy krzyżują się i ncutralizi ją zabiegi różnych ośrodków kierownicz) cli, lub - w przypadku jednego ośrodka - gdy jego oddziaływania cechują się dużą zmiennością i brakiem spójności. System sterujący traci przez to możliwość realnego oddziaływania na system sterowany. Faktycznie oznacza to zmianę relacji władzy. W sytuacji wichrowatości socjotechnicznej działania podmiotu sterowanego stają się trudno przewidywalne. W przypadku gdy podmiotem tym są duże zbiorowości, może to prowadzić do załamania dotychczasowego typu porządku społecznego.

Adam Podgórccki, który wprowadził ten termin do socjologii na początku lat siedemdziesiątych, wskazuje, że stan wichrowatości społecznej wytworzony został w Polsce w warunkach systemu komunistycznego. „W rezultacie nieustannego nacisku wywieranego przez obcą komunistyczną ideologię i wielkie struktury', które były na tej ideologii oparte, w społeczeństwie polskim pojawiło się wiele niecodziennych zjawisk. Społeczne reakcje na normalne bodźce stały się nieprzewidywalne i chaotyczne. Zerwane zostały normalne związki między przyczyną a skutkiem, a określony czynnik społeczny mógł wywołać różnego rodzaju nieprzewidziane następstwa. (...) Lad społeczny został przy tym zniszczony nie z powodu wzrostu anomii (...), ale z powodu rosnącego przeświadczenia, że stan społecznego chaosu oferuje pewnego rodzaju bierną strategię przetrwania. W takiej sytuacji wszystkie rozporządzenia władz napotykały amorficzną, nieokreśloną, mglistą reakcję" (A. Podgórccki 1995, s. 166-167],

Przezwyciężanie wichrowatości socjotechnicznej polega ni.in. na uporządkowaniu procesu decyzyjnego (w tym na wyjaśnianiu podmiotowi sterowanemu przesłanek, które tkwią u podstaw zasadniczych decyzji), zneutralizowaniu oddziaływań pochodzących z innych ośrodków, wzmocnieniu władzy, zwiększeniu autorytetu środowiska decyzyjnego. (A.S.)

Zob. dymorficzność społeczna, makiawclizm jako syndrom zachowań, porządek społeczny, socjolcchnika.