DSCN1872

220 Wartość

kształtują subiektywizm aktora - i odwrotnie).

Wyróżnia się rozmaite typy wartości. Obok wskazanego już podziału wartości na instrumentalne i celowe, wyróżnić można wartości pozytywne (akceptowane) i wartości negatywne, tzn. odrzucane. Te ostatnie nazywane są także anty wartościami. Kategorię pośrednią stanowią wartości neutralne. tj. takie, wobec których podmiot jest obojętny. Proces wartościowania polegający na przypisywaniu różnym zjawiskom określonej ważności na skali ..pozytywny" -„negatywny" określa się jako ewaluację [A. Gołąb. J. Rcykowski 1985, s. 9] lub waloryzację (B. Jałowiecki 1980; S. Nurek 1982]. Stanisław Ossowski [1966. s. 73 i n ] rozróżnia wartości odczuwane (atrakcyjne dla jednostki) i wartości uznawane (przyjmowane na podstawie przekonania o ich obiektywnej ważności). Między tymi dwoma typami wartości nic zawsze występuje zgodność, tzn. wartości uznawane nie muszą być odczuwane - i odwrotnie. W badaniach empirycznych najczęściej bada się zamiast wartości odczuwanych - wartości deklarowane. Znajomość tego typu wartości nie zawsze jest jednak wystarczającą podstawą do prognozowania podejmowanych działań i ustalenia wartości realizowanych. Oprócz wartości uznawanych i odczuwanych S. Ossowski proponował odróżniać wartości „uroczyste" i codzienne [S. Ossowski 1966. s 88J.

Wartości stanowią centralny element kultury. Na podstawie wartości dominujących w określonych zbiorowośćiach i (lub) w różnych okresach wyodrębnić można odmienne typy kultur. Przykładem takiego podejścia jest koncepcja dynamiki społeczno-kulturowej Pitirima Sorokina. Wyróżnił on trzy podstawowe typy kultur (supersystc-mów), orientujące się na odmienne rodzaje wartości: kultury ideacyjnc (Ideational), sensualistycznc (Sensate) i idealistyczne (Ideałbtic).

Podzielanie pewnego minimum wspólnych wartości przez większość członków określonej zbiorowości stanowi warunek u rniywin.a sic porządku społecznego Zjawiska anomii oraz dczorgnizacp społecznej mają swe Mdło najcz^ctej sc zmianach sposobów wartościowania, zachodzących w znacznej cześc. społeczeństwa Z uwagi na doniosłe funkcje pełnione pr/cz wartości, społeczeństwo na różne sposoby stara się zapewnić międzypokoleniową transmisję podstawowych wartości, a także za pomocą instytucji kontroli społecznej oddziaływać na indyw idualne systemy warto-

Zob. dvsonans poznawczy, działanie społeczne kultura! nonny społeczne, socjalizacja socjologii

Literatura:

Dyczewski L.. 1993, Kultura polska w proce przemian. TN KLT. Lublin Gołąb A., Rcykowski J.. 1985. Studia nad r wojem standardów ewaluatywnych w motywacji zachowań prospołeczna . • Ossolineum. Wrocław

Jałowiecki IV. 1980. Człowiek u przestrzer.

miasta. Śląski Instytut Naukowy . Katowice Kapralski S.. 1995. Wartości a poznanie s<\ -logiczne. Zakł. Wyd „Nomos". Kraków Misztal M., 1980, Problematyka wartości >• ^r -cjołogit, PWN. Warszawa Nowak S.. 1989. Postawy i wartości idea ne i ich społeczne determmanry (w ) i głnść i zmiana tradycji kulturowej,

S Nowaka. PWN. Warszawa.

Nurek S., 1982. Waloryzacja przestrzeni -■ mieszkaniowych. UŚ, Katowice.

Ossowski S„ 1966. Dzieła, t. 3 /. zagada-psychologii społecznej, PWN. Warszawa Parsom T.. 1964. The Soctal System. Frec P«* of (ilcncoc. New York

Sorokin P A.. 1937. Socutl and Cultural /V¹*’ mieś, VOl. I: Fluctuation of Porno o> ¹ {Paint mg Sculpture. Architecture śtiou terature and Crtiicism), New Yoii Sułek A . 1989. Wartości Życiowe dwócnr^ leń (w | Ciągłość i zmuuui tnuhcji ^A'“‘^!u we/, pod red S. Nowaka. PWN. Wars/-** , . Szczepański I . 1970. Elementarne poió " cjologii, PWN. Warszawa    z,t-w

Wartości i ich przemiany Stadia pO'^t J*. Anny Pawełczyrukicj. 1992. P^r-^K,‘‘ *

Wyd Archidiecezji Warszawskiej. w