34785 Obraz9

zależnej od temperatury i pH. Przykładem może być enolowa postać acetonu CH3-C(OH)=CH2 pozostająca w równowadze z samym acetonem. Enolowe formy aldehydów i ketonów łatwo ulegają fuorowcowaniu, z wytworzeniem karbokationu jako związku pośredniego.

Kondensację (dimeryzację) aldolową można rozpatrywać jako reakcję nukleofilowej addycji do grupy karbonylowej

O OH

- ^>0 OH -

C⁺ + CH— R—C—CH-

| ^H H₂0 | | '

H R H R

R-

aldehydu lub ketonu, w czynnikiem nukleofilowym jest karboanion utworzony z drugiej cząsteczki aldehydu lub ketonu. Produktami takich reakcji są aldole — związki 3- hydroksykarbonylowe.

Utlenianie aldehydów i ketonów

Aldehydy utleniają się łatwo do odpowiednich kwasów karboksylowych. Utleniaczami mogą być: związki srebra i miedzi, nadmanganiany, kwas chromowy, azotowy', tlen z powietrza. W tym ostatnim przypadku reakcja ma charakter rodnikowy. Ketony utleniają się znacznie trudniej i tylko silniejszymi utleniaczami. Utlenianiu ulega wówczas forma enolowa ketonu, której podwójne wiązanie między atomami węgla ulega rozerwaniu, w wyniku czego tworzą się dwa krótsze kwasy karboksylowe.

Aldehydy, które nie mają wodoru przy węglu a, mogą ulegać tzw. reakcji Cannizzaro, która polega na utlenieniu jednej cząsteczki aldehydu do kwasu drugą cząsteczką tego samego związku redukującą się jednocześnie do alkoholu. Reakcja zachodzi podczas ogrzewania aldehydu, np. mrówkowego, z roztworem NaOH:

2 HCHO + NaOH -> CH₃OH + HCOONa

Aldehydy i ketony są związkami szeroko rozpowszechnionymi w przyrodzie. Są składnikami żywic oraz. olejków zapachowych roślin (np. wanilina, aldehyd cynamonowy, kamfora) i feromonów⁷ w świecie zwierząt. W wielu procesach metabolicznych są ogniwami pośrednimi lub ważnymi produktami końcowymi (np. monosacharydy w procesie fotosyntezy). Grupę ketonową jako główną grupę funkcyjną ma wiele hormonów z grupy steroidów, np. kortyzon i hormony płciowe człowieka - testosteron i estron.

MONOSACHARYDY czyli cukry proste należą do związków wielofunkcyjnych. Są to polihydroksyaldehydy (aldozy) lub polihydroksyketony (ketozy) zawierające od 3 do 10 atomów⁷ węgla w' cząsteczce, przy czym w przyrodzie najpospolitsze są te o 5 i 6 atomach węgla (pentozy i heksozy). Wszystkie grupy funkcyjne są reaktywne - monosacharydy dają reakcje charakteryst czne zarówno dla aldehydów i ketonów', jak i alkoholi polihydroksylowych. Do najważniejszych biologicznie związków tworzonych w wyniku tych reakcji należą estry fosforanowe cukrów', wewnętrzne półacetale oraz połączenia acetalowe z innymi cukrami.

Tworzenie wewnętrznych półacetali w' wyniku addycji do grupy karbonylowej jednej z grup -OH tej samej cząsteczki prowadzi do występowania w stanie równowagi dw'u form tau-tomeiycznych cukru - łańcuchowej i pierścieniowej (półacetalowej) w stosunku 1% : 99%, od-*