36838 skanowanie0001 (181)

które pod wpływem nacisku sił górotwórczych wytworzyły płaszczowiny (fałdy). Siły te były skierowane na północ.

W tych obszarach można zaobserwować dawną działalność wulkaniczną, po której dziś zostały tylko lady np. w Pieninach.

Podkarpaciem nazywamy pbniżenie tektoniczne po zewęnętrznej stronie łuku Karpat Zachodnich. Jest ono wypełnione osądami morza mioceńskiego JL oddziela Karpaty od Wyżyny Małopolskiej. Pomimo założenia tektonicznego rzeźba tej podprowincj i została wymodelowana przez rzeki w okresie dźwigania się całego terenu.

Współczesne procesy geomorfologiczne kształtujące rzeźbę Polski

Źródłem energii procesów geomorfologicznych są czynniki wewnętrzne (endogeniczne) i

zewnętrzne (egzogeniczne).

Siły wewnętrzne mieszczą się w głębi Ziemi. Przejawiają się one jako: trzęsienia ziemi, wulkanizm, plutonizm, ruchy izostatyczne, ruchy epejrogeniczne oraz ruchy orogeniczne, czyli górotwórcze. Źródłem tych zjawisk jest wewnętrzne ciepło Ziemi.

Czynniki zewnętrzne to wpływ atmosfery (powietrza, wilgoci, deszczu, wiatru, promieni słonecznych), hydrosfery (wód płynących po powierzchni lub w skałach, mórz, lodowców) oraz życia organicznego. Siły zewnętrzne, dążą stale do zniszczenia i zrównania tego co zastało utworzone przez siły wewnętrzne.

Obecnie na rzeźbę obszaru Polski wpływają:

1.    wietrzenie W skałach występujących na powierzchni Ziemi, oraz w strefie przypowierzchniowej, zachodzą procesy geomorfologiczne polegające na ich rozpadzie mechanicznym i rozkładzie chemicznym. Zjawiska te odbywają się pod wpływem oddziaływania atmosfery, hydrosfery, biosfery i określane są jako wietrzenie. Wyróżnia się dwa podstawowe typy wietrzenia:

,:j - wietrzenie fizyczne (mechaniczne), polegające na rozkruszaniu i mechanicznym rozpadzie , skał. Wyróżnia się wietrzenie mrozowe, solne i termiczne.

- wietrzenie chemiczne, polegające na rozkładzie skał, czyli na zmianie składu chemicznego minerałów budujących skałę. Wietrzenie chemiczne może przebiegać przez ^Hydratację, Rozpuszczanie, Karbonatyzację, Utlenianie i Redukcję

Czasami wydziela się jako osobny typ wietrzenie biologiczne, które obejmuje zmiany fizyczne i chemiczne skał, powstałe pod wpływem rozwoju i aktywności życiowej organizmów.

2.    erozja wodna wąwozowa i.spłukiwanie; Na stokach ważną rolę rzeźbotwórczą odgrywa woda, może oddziaływać przez spłukiwanie i erozję. Erozję wąwozową, której mechanizm polega na bardzo intensywnym rozmywaniu stoków przez skoncentrowane strugi spływu powierzchniowego, w wyniku czego powstają wąwozy główną rolę odgrywa na stokach zbudowanych z lekkich materiałów np. piasków czy pyłów, dlatego niekorzystnie oddziałuje na stokach lessowych na Wyż. Lubelskiej i Podkarpaciu.

3.    działalność wód rzek; Procesy rzeźbotrorcze rzek objawiają się przez erozję, transport i akumulację. W różnych odcinkach biegu rzeki dominują różne formy erozji. Erozja denna działa głównie w górach, w górnym biegu rzeki, gdzie jest duży spadek wody i rzeka może transportować dużą ilość materiału skalnego. Wskutek erozji dennej powstają doliny V-kształtne. W tych terenach może działać również erozja wsteczna prowadząca do cofania się progów skalnych np. za wodospadami. Erozja boczna dominuje w środkowym biegu rzeki, gdzie spadek maleje. Powoduje ona, że brzegi rzeki są nieustannie podmywane i niszczone. Erozja boczna przyczynia się do powstawania meandrów, które po przerwaniu mogą stać się starorzeczami. W dolnym biegu rzeki, na nizinach, gdzie prędkość rzeki maleje zaczyna przeważać akumulacja niesionego materiału. Polskie rzeki uchodząc do Bałtyku tworzą

H

I

k

k

ś/S/?