37773 P1050873

KOMITET REDAKCYJNY

Ludwik Bazylow, Aleksander Gieysztor, Tadeusz Jędruszczak (redaktor), Irena Koberdowa, Witold Kula, Czesław Madajczyk, Marian Małowlst, Jerzy Maternicki, Jerzy Michalski (zastępca redaktora), Edward Potkow-ski (sekretarz), Emanuel Rostworowski, Franciszek Ryszka, Henryk Sam

KOMITET REDAKCYJNY

sonowicz, Monika Senkowska-Gluck,

Marian H. Serejskij Andrzej Skrzy

pek (sekretarz), Witold Stankiewicz, Jacek Staszewski, Jerzy Topolski, Marian Wojciechowski, Mieczysław Żywczyński.

ADRES REDAKCJI Instytut Historii PAN

00-272 Warszawa, Rynek Starego Miasta 20/31, 81-02-61

Państwowe Wydawnictwo Naukowe — Warszawa, Miodowa 10 Nakład 3165+1SS. Ark. wyd. 24.5 Ark. drak. 16,0 Papier druk. sal. kl. 1I(, 80 g. 70X100.

Oddano do składania 2JC.77 r. Podpisano do drako 30.1.78 r. Drak ukończono w lutym 1978

Zam. 471    S-86    Cena zł 30,-

Warszawska Drukarnia Naukowa, Warszawa, Śniadeckich 8

ANDRZEJ POPPE

(Warszawa)

RUS I BIZANCJUM W LATACH 986—989

I

Niniejszy artykuł stanowi próbę nowego spojrzenia na splot wydarzeń tych kilku lat, które stworzyły sytuację sprzyjającą przystąpieniu Rusi do państw chrześcijańskich.

Konieczna jest rewizja poglądu panującego w historiografii od czasów autora Powieści lat minionych o doniosłej roli Chersonu — Korsu-nia latopisów ruskich — w dziele chrztu Rusi. Nie ostaje się bowiem krytyce rozpowszechniona opinia o przekazie latppisarskim 988 r. jako „podstawowym źródle naszej wiedzy o wydarzeniach dotyczących nawrócenia Rusi”^ł. Wyniki dociekań źródłoznawczych, wśród których niemałe miejsce zajęły ustalenia A. A. Szachmatowa, dotychczas właściwie w wykładzie pragmatycznym ignorowane, pozwalają widzieć w Opowieści latopisarskiej o chrzcie Rusi mit przystrojony w szaty historyczne, kompilację o charakterze literackim powstałą dobre sto lat po wydarzeniach. Jej autor dążył do ukazania chrztu Rusi jako doniosłego aktu religijnego, zaś dobierany materiał ułożył w ciąg przeczący co prawda logicznemu następstwu wydarzeń, ale za to uwydatniający zrządzenia Opatrzności.

W kompilacji tej istotne miejsce zajmuje tekst trafnie nazywany w literaturze przedmiotu Legendą Korsuńską. Legenda ta, w swej pierwotnej wersji grecka z języka, a co ważniejsze chersońska z ducha, trafiła w latach siedemdziesiątych-osiemdziesiątych XI w. do Kijowa w wyniku rozległych kontaktów klasztoru pieczarskiego i jego tmutara-kańskiej filii^{1 2}. Pomija ona milczeniem przyczynę wyprawy na Chersoń księcia ruskiego, każe mu zdobyć to greckie miasto i żądać ręki siostry cesarza Bazylego II pod groźbą dalszej wojny. W finalizacji pomyślnych dla obu stron pertraktacji doniosła rola jako miejsca chrztu Włodzimierza i jego związku z cesarzówną Anną przypada ChersonowL Chęć podkreślenia roli tego ośrodka w zbliżeniu rusko-bizantyńskim jest więc wyraźnie czytelna.

Historiografia ostatnich stu lat, interpretując dane o małżeństwie Włodzimierza z porfirogenetką Anną w świetle imperialnej doktryny matrymonialnej kategorycznie zakazującej członkom rodziny cesarskiej związków z cudzoziemcami, za przyczynę wyprawy Włodzimierza na Korsuń uznała dążenie księcia ruskiego do wyegzekwowania drogą nacisku .mi-

1

¹ Ten ogólnie podzielany pogląd wyraźnie sformułował D. Obolensky, The Byzantine Commontoealth. Kostem Europę 500—1455, London 1071, s. 101

2

Zob. A. A. Szach ma to w, Razyskanija o drieumiejszych russkich letopisnych swodach, S. Peterburg 1008, s. 133—61; S. W. Bnchruszyn, K woprosu o kretz-czenli Kijewskoj Rusi, „Istorłk-MarksUt” 1037, nr 2, s. 48—50: D. S. Lichaczew, Russktje letopisi, Moskwa 1047, s. 72—5, 83—8.

Kwartalnik Historyczny, R. LXXXV, a. i, im