38057 Zdjęcie0534 (2)

'"P-WN

pść

sm

™.^hon°> ”®«s

ci

>yć wojowniki® •zbawiony sprjft ibywateli, wb

t przez Hezjodł :>wnika. Obaiifc liwości. tomerowego®-vy, jak równiej i dostojeństw®' conała pewnego neiyckie za$ (sofistów, się sprowadź

{że, Krótka hW

•    sprawiedliwość (zastępuje siłę fizyczną);

•    umiarkowanie (zastępuje chytrość i honor);

•    mądrość (zastępuje spryt)⁶⁰.

Sofiści, Platon i Ksenofont wielbili i chwalili spartańskie prawa i obyczaje. Ich ideałem była Spartańska armia - wyrażająca siłę - która miała rygorystyczny kodeks moralny. W kodeksie tym, być dobrym (etycznym) znaczyło być silnym, śmiałym i za największy honor uważać śmierć w boju. Za największe nieszczęście i hańbę uważano poniesienie klęski w boju, której ani żona, ani matka nie mogły darować. Do tej obyczajowości i kodeksu kultu siły wdrażano od siódmego do trzydziestego roku życia, w specjalnych szkołach, bez kontaktu z rodziną. Jednak mimo tego, Sparta upadła. Powodów tego upatruje się w samolubstwie, okrucieństwie, pozbawieniu Spartan wolności, luksusu, literatury i sztuki, ich odgrodzeniu od innych narodów. Ideał, który fascynował i fascynuje ludzi z zewnątrz, okazał się nie do wytrzymania przez ludzi poddanych tym rygorom i wysokim (wg wielu) standardom moralnym mieszkańców Sparty - standardom kultu siły. Fascynacji Spartąi ich moralnościąnie podzielał Arystoteles.

Odejście od kultu siły znaczy tradycja Sokratesa, który wśród naczelnych cnót wymienia cztery takie, jak: zbożność, sprawiedliwość, mądrość i męstwo. Ta ostatnia cnota zastępuje wcześniej wyróżnianą odwagę. Różnica pomiędzy nimi jest subtelna. Sokrates zdaje się identyfikować odwagę nie z brakiem uczucia lęku, lecz wiąże ją z niepoddawanierń się jemu⁶¹. Odwaga nie dotyczy już tylko wojowników. Męstwo dotyczyć zaczyna wszystkich obywateli. Dlatego wyżej wyspecyfikowane cnoty są wartościami, które stanowią prawdę o zajęciu nie tylko wojownika. A prawda ta, identyfikowana z dobrem powiada, że na miano człowieka dzielnego i wojownika zasługuje ten, kto jest zbożny, sprawiedliwy, mądry i mężny. Inaczej, człowiek etycznie najlepszy to taki, który wymienionymi wartościami się kieruje i je urzeczywistnia. Ideał ten obejmuje wszystkich ludzi wolnych nie tylko wojowników - żołnierzy.

Żołnierz zaś powinien - jak pisał Platon - być podobny do psa w tym sensie, że jest łagodny w stosunku do swoich (gospodarzy i współobywateli) oraz-nieprzejednany do wrogów - obcych. Jego [...] zadaniem jest walczyć zą państwo [...] walczyć za wszystkich [...] gdyby ktoś odze-

60    Zob.: Tamże.

61    Zob. np.: Platon, Laehes, Warszawa 1958, s. 94-95.