39276 skanuj0003 (338)

10 Akcjonalizm

dzić kornik szkodę) (/.oh. [Z. Bartkowicz 1996, s. 34]). Zjawisko agresji usiłuje się wyjaśnić odwołując się do teorii instynktów, teorii frustracji-agresji lub teorii społecznego uczenia się agresji. W pierwszym z tych ujęć akcentuje się biologiczne determinanty zachowań agresywnych, wskazuje się, że zachowania tego typu są wspólne dla ludzi i zwierząt. W drugim ujęciu uznaje się zachowania agresywne za następstwo frustracji, czyli sytuacji, w której pojawia się przeszkoda uniemożliwiająca realizację przyjętego celu działania. W teoriach społecznego uczenia się agresji podkreśla się znaczenie społecznej transmisji wzorów zachowań agresywnych w trakcie procesu socjalizacji. Uczenie się. zachowań agresywnych dokonywać się może w środowisku rodzinnym, w grupach rówieśniczych, a także za pośrednictwem mass mediów (pokazywanie scen przemocy). (A.S.)

Zob. nntyspoleezność, działanie społeczne, empatia, instytucja totalna, kontrola społeczna, permisywizm, przymus, socjalizacja, tłum, wzory i modele, zachowania społeczne.

Literatura:

Bartkowicz Z., 1996, Pomne terapeutyczna nieletnim agresorom i ofiarom agresji u> zakładach resocjalizacyjnych, Wyd. UMCS, Lublin.

Akcjonalizm, wyjaśnianie zjawisk społecznych odwołujące się do teorii działań społecznych. Jest to zazwyczaj wyjaśnianie pozostające w obrębie indywidualizmu metodologicznego. Wyjaśnić jakieś zjawisko społeczne to wyjaśnić działania jednostek i grup prowadzące do jego zaistnienia.

W ujęciu Alaina Tourainc’a akcjonalizm to odniesienie teorii działań do analizy społeczeństwa „cywilizacji industrialnej". Teoria działań odnosi się tu nie do pojedynczych podmiotów (jednostek), lecz do podmiotów zbiorowych (państwa, organizacji, ruchów społecznych). Podkreśla się konieczność uwzględniania podmiotu w jego kontekście historycznym, a nie traktowanie go jako tworu abstrakcyjnego. Analiza działań społecznych nic może ograniczać

się do badania - jak u T. Parsonsa - „orientacji działań", lecz musi uwzględniać całe pole decyzyjne oraz systemy ekspresji działań społecznych [A.Touraine 1965, s. 119]. (A.S.)

Zob. „aktor", działanie społeczne, indywidualizm metodologiczny, zachowania społeczne.

Literatura:

Tourninc A., 1965, Sociologie de 1‘aclion, Edi-lions du Scuil, Paris.

„Aktor”, podmiot działania społecznego; jednostka lub grupa (ang. ad, action -działanie).

Socjologia, próbując dotrzeć do wykrycia ogólnych prawidłowości dotyczących przebiegu działań społecznych, w niektórych przypadkach świadomie pomija różnice między jednostką jako aktorem i grupą społeczną występującą w tym charakterze. Grupa traktowana jest wówczas jako pewna jedność i abstrahuje się od jej wewnętrznego zróżnicowania. Wychodzi się przy tym z założenia, że pewne wymogi dotyczące przebiegu działań są jednakowe dla każdego aktora, niezależnie od tego, czy jest nim jednostka, czy grupa.

Różnorodne teorie socjologiczne można podzielić biorąc za kryterium sposób ujmowania aktora. W jednych koncepcjach aktor ujmowany jest w sposób przedmiotowy, jako wytwór i rezultat oddziaływań środowiskowych; taki sposób podejścia jest charakterystyczny dla behawioryzmu. Podmiot jest tu traktowany wyłącznic jako istota reaktywna (tzn. reagująca na bodźce pochodzące z otoczenia).

W innych ujęciach nacisk kładzie się na wyższy stopień autonomii działań podmiotowych. Oddziaływania środowiskowe nie determinują w sposób całkowity podejmowanych działań aktora. Podkreśla się rolę czynników subiektywnych i ich wpływ na przebieg interakcji. Coraz częściej ukazuje się rolę elementów kreatywnych w działaniach, a także autodeterminizm podmiotu (oddziaływanie zwrotne na siebie samego). (A.S.)

Zob. działanie społeczne, interakcja, koncepcja dramaturgiczna, koncepcje człowieka w socjologii, socjologia.

Aktywizm, sposób wyjaśniania, w którym działania społeczne i podmiotową aktywność uznaje się za zasadniczy czynnik kształtujący rzeczywistość społeczną i zachodzące zmiany. Ujęcia aktywistycznc przeciwstawiają się koncepcjom pomijającym rolę podmiotu w wyjaśnianiu (rzeczywistość kształtowana jest przez bezosobowe siły, uwarunkowania, konieczności, struktury itp.) łub traktującym działający podmiot jako czynnik w pełni zdeterminowany przez otoczenie.

Można wyodrębnić różne wersje akty-wizmu: wersję minimalistyczną uznającą, że w wyjaśnianiu trzeba w ogóle uwzględniać rolę jednostek i grup społecznych; wersję umiarkowaną, w której przyjmuje się, że działania zależą nic tylko od warunków zewnętrznych (otoczenia społecznego), w jakich przebiegają, lecz także od samego podmiotu; wersję radykalną, skłaniającą się ku indeterminizmowi, przyjmującą że „wszystko" - kształt całej rzeczywistości -zależy wyłącznic od działań podmiotowych. W tym ostatnim przypadku zakłada się, że jedyne ograniczenia tkwią w sferze świadomości działających podmiotów.

Poszczególne wersje aktywizmu różnią się oceną stopnia autonomii podmiotu, w tym jego niezależności od uwarunkowań zewnętrznych. Natomiast u podstaw różnych nurtów tej orientacji tkwi wspólne przekonanie odnoszące się do zasadniczych właściwości (cccii) podmiotu. V/ ujęciu tym nic jest on tylko istotą biernie poddającą się wpływom bodźców zewnętrznych, lecz aktywnym podmiotom, twórczo kształtującym warunki, które na niego zwrotnic oddziałują. W ten sposób podmiot ten - pośrednio -kształtuje sam siebie. (A.S.)

Zob. autodeterminizm, determinizm w socjologii, działanie społeczne, holizm, koncepcje człowieka w socjologii, socjalizacja, zachowania społeczne.

Aluilturncjn, odchodzenie od rodzimej kultury i przejmowanie elementów innej kultury przez jednostkę lub grupę. Proces ten zachodzi w wyniku kontaktów społecznych. Kontakty te mogą mieć charakter bezpośredni między członkami różnycli zbiorowości lub mogą dokonywać się za pomocą środków masowego komunikowania. W obu przypadkach wiąże się to z przejmowaniem obcycli wzorów kulturowych.^ a także z całkowitą lub częściową zmianą tożsamości społecznej. Akulturacja to zarówno dokonujący się proces, jak i jego rezultaty. Zachodzi ona tak na poziomic jednostek, grup społecznych, jak i całych zbiorowości.

R. Rcdficld, R. Linton i M.J. Ilcrskoviis w klasycznym studium z 1936 r. wskazują: „akulturacja obejmuje zjawiska, które powstają kiedy dwie grupy ludzi posiadające różne kultury znajdują się w bezpośrednim i ciągłym kontakcie, z uwzględnieniem zmian, zachodzących we wzorach kulturowych jednej, drugiej lub obu kultur” (zob. [K. Kwaśniewski 1982, s. 36-37]).

Zjawisko akulturacji widoczne jest szczególnie wyraźnie w przypadku migracji, zwłaszcza migracji dalekiego zasięgu. Asymilacja do nowej kultury wiąże się zazwyczaj z akulturacją. Akulturacja jest przeciwieństwem asymilacji, tzn. dostosowywanie się do nowej kultury wiąże się częstokroć z odchodzeniem od wartości i wzorów kultury rodzimej. Osłabieniu tempa procesów akulturacji sprzyja wytworzenie getta kulturowego. (A.S.)

Zob. inkulturacja, kultura, tożsamość.

Literatura:

Kwaśniewski K., 1982, Zderzenie kultur. Totui-

mość a a.tpckty konfliktów i tolerancji, PWN.

Warszawa.

Alloccntryzm (allocentryczność). uznawanie innych za główny obiekt dążeń lub zasadniczą wartość życiową przeciwieństwo koncentracji na sobie, na własnym ,ja". W socjologii mówi się o postawach i orientacjach alłoccntrycznych, a także