DSCN1661

10 Akcjonalizm

dzić komuś szkodę) (zob. [Z. Bartkowicz 1996, s. 34]). Zjawisko agresji usiłuje się wyjaśnić odwołując się do teorii instynktów, teorii frustracji-agrcsji lub teorii społecznego uczenia się agresji. W pierwszym z tych ujęć akcentuje się biologiczne determinanty zachowań agresywnych, wskazuje się. Ze zachowania tego typu są wspólne dla ludzi i zwierząt. W drugim ujęciu uznaje się zachowania agresywne za następstwo frustracji, czyli sytuacji, w której pojawia się przeszkoda uniemożliwiająca realizację przyjętego celu działania. W teoriach społecznego uczenia się agresji podkreśla się znaczenie społecznej transmisji wzorów zachowań agresywnych w trakcie procesu socjalizacji. Uczenie się zachowań agresywnych dokonywać się może w środowisku rodzinnym, w grupach rówieśniczych, a także za pośrednictwem mass mediów (pokazywanie scen przemocy). (A.S.)

Zob. antyspoleezność, działanie społeczne, empatia. instytucja totalna, kontrola społeczna, pertnisywizm. przymus, socjalizacja, tłum, wzory i modele, zachowania społeczne.

Literatura:

Bartkowicz Z„ 1996, Pomoc terapeutyczna nieletnim agresorom i ofiarom agresji w zakładach resocjalizacyjnych, Wyd. UMCS, Lublin.

Akcjonalizm, wyjaśnianie zjawisk społecznych odwołujące się do teorii działań społecznych. Jest to zazwyczaj wyjaśnianie pozostające w obrębie indywidualizmu metodologicznego. Wyjaśnić jakieś zjawisko społeczne to wyjaśnić działania jednostek i grup prowadzące do jego zaistnienia.

W ujęciu Alaina Touraine’a akcjonalizm to odniesienie teorii działań do analizy społeczeństwa „cywilizacji industrialnej". Teoria działań odnosi się tu nie do pojedynczych podmiotów (jednostek), lecz do podmiotów zbiorowych (państwa, organizacji, ruchów społecznych). Podkreśla się konieczność uwzględniania podmiotu w jego kontekście historycznym, a nie traktowanie go jako tworu abstrakcyjnego. Analiza działań społecznych nie może ograniczać

się do badania - jak u T. Parsonsa - „orientacji działań”, lecz musi uwzględniać całe pole decyzyjne oraz systemy ekspresji działań społecznych [A. Touraine 1963, s. 119], (A.S.)

Zob. „aktor”, działanie społeczne, indywidualizm metodologiczny, zachowania społeczne.

Literatura:

Touraine A., 1965, Soclologie de 1'action, Edi-tions du Scuil, Paris.

„Aktor”, podmiot działania społecznego; jednostka lub grupa (ang. ad, action -działanie).

Socjologia, próbując dotrzeć do wykrycia ogólnych prawidłowości dotyczących przebiegu działań społecznych, w niektórych przypadkach świadomie pomija różnice między jednostką jako aktorem i grapą społeczną występującą w tym charakterze. Grupa traktowana jest wówczas jako pewna jedność i abstrahuje się od jej wewnętrznego zróżnicowania. Wychodzi się przy tym z założenia, że pewne wymogi dotyczące przebiegu działań są jednakowe dla każdego aktora, niezależnie od tego, czy jeś nim jednostka, czy grupa.

Różnorodne teorie socjologiczne można podzielić biorąc za kryterium sposób ujmowania aktora. W jednych koncepcjach aktor ujmowany jest w sposób przedmiotowy, jako wytwór i rezultat oddziaływań środowiskowych; taki sposób podejścia jest charakterystyczny dla behawioryzmu. Podmiot jest tu traktowany wyłącznie jako istota reaktywna (tzn. reagująca na bodźce pochodzące z otoczenia).

W innych ujęciach nacisk kładzie się na wyższy stopień autonomii działań podmiotowych. Oddziaływania środowiskowe nie determinują w sposób całkowity podejmowanych działań aktora. Podkreśla się rolę czynników subiektywnych i ich wpływ na przebieg interakcji. Coraz częściej ukazuje się rolę elementów kreatywnych w działaniach, a także autodeterminizm podmiotu (oddziaływanie zwrotne na siebie samego). (A.S.)