41699 skanuj0027 (83)

56 OOÓLNOHLOZOMCZNI roi IIAWY I IYM

woli samobójcy jako coś dobrego (np. wyzwolenie od cierpienia iip.) i mocą tego dobra ją ku sobie przyciąga.

3.    Założenie, w myśl którego wola dąży do jakiegokolwiek przedmiotu wy łącznie w aspekcie dobra, wyraża jednak tylko ostateczny i najgłębszy, a zrazem koniecznościowy czynnik struktury tego dążenia. Czynnik ten urno/ liwia woli ludzkiej wyjście ze stanu potcncjalności wzglądem otaczającego ją świata dóbr i zajęcie wobec niego postawy dynamicznego dążenia. To przeto „prachccnie” czegokolwiek, o ile jest ono dobrem, nic jest aktem w pełni ukonstytuowanym Jes to tylko podstawowa dynamiczna reakcja woli na doskonalące ją dobro, pierwsze jej poruszenie ku temu. w czym człowiek znajduje dopełnienie swej ograniczoności. Mimo to w tym prachceniu dochodzi do głosu na wskroś człowiekowi właściwa siła działania, która ożywia całokształt jego rozumnych dążeń. Siła ta jest zaczątkową formą miłości, bo chcenie dobra określa najgłębszy sens miłości. Św. Tomasz wyraża to słowami: „A przeto wszelka skłonność woli, a nawet dążenia zmysłowego, ma swój początek w miłości”-⁴.

4.    Zrodzone z chcenia dobra dążenie woli przeobraża sią w akt całościowo ukształtowany dopiero wtedy, kiedy zostaje ono skierowane ku określonemu dobru bytującemu w istniejącej rzeczywistości. Determinacja ta dokonuje sią na zasadzie współdziałania poznania rozumowego i sprawstwa woli. Dla etyki istotne jest to, że w determinowaniu swego dążenia ku określonym, danym egzystencjalnie dobrom wola cieszy sią w odpowiednim zakresie atrybutem wolności.

5.    Wolność woli (mów iąc na razie ogólnie, w traktacie o aktach ludzkich rzecz zostanie dokładniej objaśniona) oznacza taką jej zdolność, dzięki której - zakładając wszystkie warunki wymagane do działania woli - nic podlega ona konieczności działania zdeterminowanego przez silniejszy motyw lub prawa przyrody, ale determinuje sią sama, innymi słowy zachowuje moc autodctcrminacji.

Za istnieniem w nas tego rodzaju w-olności przemawia przede wszystkim nasze doświadczenie wewnętrzne. Czerpiemy z niego zarówno świadomość wewnętrznej swobody i niczdctcrminowania w poszczególnych spełnianych przez nas aktach, jak - i to przede wszystkim - świadomość, że możemy się oprzeć oddziaływaniu na naszą wolę silniejszego motywu

Tomasz z Akwinu. Contra Gentiles, I. IV. c. 19. par 2

iu ui, naturalne popędy) i pójść /a motywem słabszym (np. poc/u-i t/ku). I tyka tomistyczna opiera sit; zatem na indetcrministyc/ncj i.....i > ii wolności woli.

i diukowoż uznając w pełni zasadę wolności woli etyka chrześcijań-^ • i i i równocześnie ograniczenie jej egzystencjalnego statusu. Podli a ą Aolności jest duchowy pierwiastek natury ludzkiej i dlatego stano-

*    • "ii i wyłączny atrybut człowieka. Aktualizacja zaś wolności dokonuje

••• Md linii odniesienia człowieka do otaczającego go św-iata dóbr. po-i>m / kinie człowiek realizuje swoje dążenie do odpowiadającego mu do-loiai 'Mi rymczascm w każdym z tych dóbr tkwi jakiś brak, wskutek czego kit 'i / nich przedstawia inną postać dobra i różne jego stopnie. W ten t|'iu.ilt otwiera się przed wolą człowieka możliwość determinowania •Migu dążenia w różnych kierunkach i na różnych płaszczyznach. Wol-iioii '< oh w id/iana więc od strony swej aktualizacji znajduje obiektyw nc mmii nitkowanie w ograniczoności i niedoskonałości dostępnych jej dóbr v * lad m tym idzie immancntnic tkwiąca w wolności podstawowa ani-............. Dana jej możność „krążenia” wśród wielu dóbr zawiera w soli ' icm możność dążenia ku dobrom pozornym, małowartościowym

•    * dla rozwoju człowieka wręcz zgubnym. Warunki egzystencji czło-*t<kfl >lwarzają więc taki stan rzeczy, w którym twórcza moc wolności woli tpala się w jedno z niszczycielskim zagrożeniem z jej strony. Nic ni • |>i 'i iu podstaw do apoteozowania wolności woli, jak gdyby w niej

i. <iin urzeczywistniał się pełny sens człowieka. Etyka chrześcijańska •Iu mm** zatem wolność woli, ale jej nie przecenia.

• h /fc<Klnc z tą doktryną filozofii chrześcijańskiej są kierunki determini-

i, ' /nc Do takich należą:

«) Determinizm racjonalistyczny. Wychodząc z założeń filozofii idealistycz-iii 11> iddajc wolność woli ogólnym kategoriom rozumu określającym rozwo-\ proces rzeczywistości. Przyjmuje więc, że człowiek jako cząstka tej i ywistości podlega tym samym prawom koniecznym, co cała ta rzcczy-■ . ii. . Na tym stanowisku stali stoicy, Spinoza, Hegel i wielu innych przed-

ii. ia cieli różnych szkół filozoficznych.

i>> Determinizm psychologiczny. Kierunek ten poddaje człowieka determi-nc.iyc /nemu mechanizmow i praw rządzących całą przyrodą, a równocześnie pi/ypmijc mu konieczność działania tego, do czego determinuje go silniej-%/y motyw¹⁵.

| m( M Frilzhand, Marksizm a wolnoić i odpowiedzialnoić, w: Antynomie wolnoui ,w.i 1066. \ 461-498; A. Schaff. Filozofia człowieka, s 97-115. 182-205, 292-MW