41899 skanuj0023 (99)

50 Etos

widoczne metody stonowane przez niego (i przez wiele innych podmiotów) w celu podtrzymania akceptowanego obrazu rzeczywistości. Jedną z podstawowych metod służących temu celowi są tzw. działania zwrotne. Wszelkie fakty, informacje oraz zachowania innych interpretowane są w taki sposób, aby nic dopuścić do załamania się uznawanej wizji rzeczywistości oraz poczucia realności istniejącego porządku społecznego. Niema! wszyntkic interakcje mają charakter działań zwrotnych. Inną ważną właściwością interakcji, na którą się tu wskazuje, jest kontckalowość znaczeń — załączenie przypisywane określonym gestom, słowom czy innym działaniom zależy od kontekstu, w jakim występują.

Twórcą ctnomctodologii jest Marołd Carfinkel. Źródła teoretyczne tej orientacji

odwołują się - podobnie jak w przypadku pozostałych nurtów socjologii życia codziennego - do dorobku pragmatyzmu, socjologii fenomenologicznej Alfreda Scliu-tza, prac Gcorgc’a H. Mcada i socjologii humanistycznej. (A.S.)

Zob. interakcja, socjologia życia codziennego.

Etos, zob. ethos.

Etykietowanie, zob. dewiacja, efekt aureoli.

Eufunkcje, zob. funkcje.

Eunomin, 7.ob. anomia.

Ewaluncja, zob. wartość.

Ewentyzm, zob. proccsuałizm.

Ewolticjonizm, zob. ncocwolucjonizm.

ł

*ir^

H

" :

Facc-to-facej' zob. stosunki facc-to--face.

\ Facylitacja, wpływ obecności innych \ osób na przebieg i rezultaty działań jednostki. Obecność innych polegać może na obserwacji i (lub) kontroli jakichś działań -określa się to jako „wpływ widowni" - łub na wykonywaniu przez inne osoby tych samych działań - wpływ równoczesnego działania. Zaobserwowano, że wydajność pracy może wzrastać tylko dlatego, że ta sama czynność wykonywana jest w otoczeniu społecznym, a nic w izolacji. Zarazem jednak zdarzają się przypadki odwrotne, gdy obecność'innych osób oddziałuje w sposób ne

gatywny na możliwe do osiągnięcia rezultaty. Jak podkreśla Robert B. Zajonc [1983, s. 133-142], facylitacja polega na nasileniu tzw. reakcji dominujących. Oznace to, że obecność innych przyczynia się do osiągania korzystniejszych rezultatów wówczas, gdy działania te są wcześniej dobrze opanowane i wyćwiczone. Natomiast w przypadkach odwrotnych obecność innych spowoduje uzyskanie rezultatów znacznie gorszych. Wynika z tego, że facylitacja wpływa niekorzystnie na tempo uczenia się nowych działań oraz na skuteczność rozwiązywania nowych problemów, natomiast prowadzi do zwiększenia rezultatów działań rutynowych. (A.S.)

Zob. burza mózgów, działanie społeczne. Literatura:

Zajonc R.D., 1983, Facylitacja społeczna [w:] Zachowanie człowieka w organizacji, pod red. W.E. Scotta jr., L.L. Cummingsa, t. 1, PWN, Warszawa.

Fobia społeczna f> I

Fakt społeczny, zjawisko lub zdarzenie występujące w obrębie życia zbiorowego. Emil Durkhcim socjologię definiuje jako naukę o faktach społecznych, przy czym przez fakt społeczny rozumie sposób działania będący czymś powszechnym, zdolnym do wywierania przymusu zewnętrznego na jednostkę i zachowującym własną egzystencję. Przykładem tak rozumianych faktów społecznych są: prawo, religia, język, obyczaje, moralność, moda itp. Podstawowa dyrektywa metodologiczna socjologii E. Durk-hcima nakazywała badać fakty społeczne jak rzeczy. Oznacza to uprawianie nauk społecznych na wzór nauk przyrodniczych (naturalizm), bez uwzględniania podmiotowego subiektywizmu.

Przymiotnik „społeczny" odróżnia fakty zachodzące w sferze stosunków międzyludzkich od faktów typu przyrodniczego, technicznego itd. Jak pisze Stefan Czarnowski (1982, s. 51]: „wszystkie w ogóle fakty, jakiegokolwiek byłyby pochodzenia, nie tylko społecznego, ale także pozaspoleeznego: fizycznego czy biologicznego - przeradzają się w fakty społeczne w sobie albo w swych skutkach, z chwilą gdy one same czy też te skutki wkraczają w życic społeczne".

W socjologii współczesnej coraz mocniej podkreśla się swoisty relatywizm faktów społecznych. Nie są one - jak u E. Durk-heima - czymś gotowym i danym z zewnątrz, lecz są do pewnego stopnia kreowane przez podmiot [P.L. Berger, T. Luck-mann 1983]. Faktami są nic tylko zjawiska obiektywne, lecz także procesy o charakterze świadomościowym, a więc subiektywi-stycznc, które prowadzą do pewnych realnych następstw. Najdobitniej ilustruje to zjawisko tzw. samospclniających się przepowiedni. Z uwagi na to, że fakty społeczne są kreowane przez jednostki i grupy, możliwe jest skrajnie radykalne stanowisko, w którym neguje się w ogóle realne istnienie faktów społecznych - obiektywnie nic takiego jak „fakt społeczny" nic istnieje, to tylko ludzie tworzą sobie pewne wyobrażenia, które uznają za fakty społeczne. (A.S.)

Zob. artefakty, konlrfaktyczność. onlologia spo-Iccz.cństwa, samospclniające się przepowiednie, socjologia.

Literatura:

Uerger l\L._t Luckmann T., 1983, Społeczne tworze nic rzeczywistości, PIW, Warszawa. Czarnowski S., 1982, Wybór pism socjologicznych, Ki W, Warszawa.

Falsyfikacja, odrzucenie hipotezy lub teorii na podstawie wyników badan. Przeciwieństwo weryfikacji. W koncepcji Karla R. Poppera zasada falsyfikacji stanowi podstawowe kryterium dcmarkacji nauki i nic--nauki. Stwierdzenia, których nic można sfalsyfikować, tzn. stwierdzenia niesprawdzalne, nic należą do nauki. W takim wypadku nic można wskazać warunków, których zaistnienie oznaczać będzie konieczność odrzucenia danego stwierdzenia. (A.S.)

Fałszywa świadomość, zob. ideologia, „opium ludu".

Fikcjonizm, zob. ontologia społeczeństwa.

Finalizm, zob. ideologia.

Fizyknlizm, zob. pozytywizm.

Fobia społeczna (gr. phóbos - strach, popłoch), uporczywy, chorobliwy lęk przed sytuacjami społecznymi. Najczęściej przejawia się on w postaci tremy przed publicznym wystąpieniem, lęku przed kontaktem z nieznajomymi osobami, spotkaniami to-warzystkimi, załatwianiem spraw w urzędzie itp. Trema lub nieśmiałość poprzedzająca kontakty społeczne jest zjawiskiem naturalnym, występującym dosyć często. O fobii można mówić dopiero wówczas, gdy nieśmiałość ta przekształca się w paraliżujący strach, utrudniający lub uniemożliwiający całkowicie funkcjonowanie jednostki w sytuacjach społecznych. Prowadzi ona do unikania kontaktów społecznych, a w efekcie do społecznej izolacji jednostki, co często obniża jej osiągnięcia zawodowe, może być powodem szukania pomocy w alkoholu lub lekach uspokajających. Fobię

v