44404 img100 (18)

monstrowanych mu czynności i wykonywania prostych poleceń (popartych gestem). Zarazem pojawiają się pierwsze próby wywierania wpływu na otoczenie społeczne, przejawiające się w aktywnym nawiązywaniu kontaktów z dorosłymi, zwracaniu na siebie ich uwagi, sygnalizowaniu potrzeb. Dziecko osiąga to za pomocą aktywności ruchowej, gestu, mimiki, wokałizacji, a od 2. roku życia zaczyna niekiedy posługiwać się w tym celu słowami.

Bogaceniu się doświadczeń dziecka w kontaktach ze światem rzeczy

i ludzi towarzyszy coraz subtelniejsze ich.....o d z w i e rc.ije.dJ a n i e

e m o c j o n aj ne. Pod koniec wieku niemowlęcego stosunkowo wysoki jest już poziom jakościowego zróżnicowania emocji, np. występują takie reakcje emocjonalne, jak: niezadowolenie i zadowolenie, gniew, wstręt i strach, pojawiają się pierwsze emocje o charakterze poznawczym (zaciekawienie wywołane nowością bodźca). Dostrzegamy też przejawy trwałego przywiązania dziecka do określonych osób (zwłaszcza matki), co można uznać za rodzenie się uczuć o charakterze społecznym.

Zatem dokonujący się w niemowlęctwie rozwój czyni z dziecka istotę m y ś 1 ąc ą (zdolną do umysłowego antycypowania swoich czynności) i społeczną (zdolną do wzajemnych kontaktów z innymi ludźmi).

8.2. Wiek poniemowlęcy

W wieku poniemowlęcym, czyli 2. i 3. roku życia, nadal podstawowe znaczenie dla rozwoju umysłowego dziecka ma jego praktyczne działanie, co stanowi o ścisłej zależności tego rozwoju od osiągnięć w zakresie sprawności ruchowej, zwiększających możliwości kontaktu z otoczeniem.

W okresie tym dziecko opanowuje umiejętność s w obodnego poruszania się w prze s t r z e n i (chodzi) biega, wspinasię, wchodzi po schodach), co pozwala mu na samodzielną eksplorację otoczenia (uniezależniając je w znacznym stopniu od pomocy dorosłych w uzyskiwaniu pożądanych przedmiotów, dochodzeniu do interesujących miejsc itd.).

Doskonalą się też ruchy manipulacyjne. Dziecko trzyletnie osiąga zdolność koordynacji wzrokowo -xu ę h_ojw ej w stopniu pozwalającym na wykonywanie prostych czynności konstrukcyjnych - Budowanie z klocków (trzylatek potrafi postawić stabilną wieżę z co najmniej 8 klocków i zbudować „most”, opierając trzeci klocek na dwu innych, odsuniętych od siebie), stawianie babek z piasku. Pojawiają się też początki rysowania - dziecko potrafi posługiwać się ołówkiem w sposób pozwalający na pozostawianie na papierze śladów - kropek, linii, pętli; większość dzieci trzyletnich umie odwzorować koło. Okres ten (do wieku około 3;6) traktuje się jako etap przygotowawczy w rozwoju czynności rysowania i określa jako stadium bazgrot.

Oprócz ołówka dziecko pod koniec wieku poniemowlęcego posługuje się (mniej lub bardziej sprawnie) innymi prostymi narzędziami, takimi jak łyżka, grzebień czy nawet nożyczki, i osiąga umiejętność samodzielnego wykonywania pewnych codziennych czynności, jak jedzenie, picie z filiżanki, prostsze czynności związane z rozbieraniem się i ubieraniem. Stanowi to nie tylko przejaw wzrastającej koordynacji wzrokowo-rucho-wej, lecz także świadectwo pewnych istotnych osiągnięć w sferze rozwoju społecznego: d z j_ec k o opanowuje funkcje społeczne przedmiotów (poznaje ich przeznaczenie i zgodnie z nim zaczyna posługiwać się przedmiotami) oraz uzyskuje elementarny poziom samodzielności w zaspokajaniu swych potrzeb.

Choć związane silnie z praktycznym działaniem, myślenie dziecka w omawianym okresie staje się, jak pamiętamy, czynnością w coraz większym stopniu uwewnętrznioną. Osiągnięciem rozwojowym dziecka w końcowym okresie wieku poniemowlęcego w tym zakresie jest pełna interioryzacja myślenia, oznaczająca możliwość jego wykraczania poza aktualną sytuację - dokonywania go na materiale wyobrażeniowym. Dziecko staje się dzięki temu zdolne do naśladownictwa odroczonego - powtarzania pewnych czynności nie bezpośrednio po ich dostrzeżeniu, lecz dopiero po pewnym czasie. W następstwie tego pojawiają się początki zabaw tematycznych, w których dziecko odtwarza ciągi powiązanych ze sobą czynności, uprzednio zaobserwowanych u dorosłych (np. kolejno: „karmi” lalkę, kąpie ją, „układa do snu”, wozi w wózeczku). W zabawach tych występują elementy fikcji, co polega na wykonywaniu pewnych czynności „na niby” (pozorowaniu ich i słownym określaniu) oraz nadawaniu różnym przedmiotom zastępczych znaczeń (np. klocek zamiast mydła, patyczek - zamiast łyżki, noża czy termometru).

Innym ważnym przejawem interioryzacji jest zdolność przewidywania wyników własnych czynności, a więc elementarnego planowania działań. Planowanie to nie dotyczy jeszcze wprawdzie ani przebiegu działania, ani szczegółowej postaci wytworu, dziecko trzyletnie jest już jednak w stanie określić ogólny jego kształt - przewidzieć, jaki efekt uzyska w następstwie wykonywanej czynności. Na przykład na ogół potrafi przed rozpoczęciem

217