41276 P1170434

148 Franciszek Rożnowski

wiska 1,2 i 3 (F. Rożnowski 1968; 1979; 1981 a), Rosnowie (F. Rożnowski 1981 b), Siemirowicach (J. Gładykowska-Rzeczycka 1977), Lu po wie (A. Malinowski 1976), Wierzbnie (J. Strzałko i J. Piontek 1973) oraz w Chla-powie i Gośeicinie (J. Gładykowska-Rzeczycka 1979). Wykorzystano w niej także dane z nie opublikowanych do chwili obecnej opracować materiałów kostnych, wydobytych na cmentarzyskach w Półcznie, Dzierżę cinie, Czarnej Dąbrówce, Dąbrowie Człuchowskiej i Złocieńcu, które wykonał autor niniejszego doniesienia.

Stopień zbadania wymienionych cmentarzysk jest bardzo różny: Cmentarzyska w Grabowie (stanowiska 1,2 i 3) zbadano prawdopodobnie w stu procentach, w Siemirowicach zbadano 16 kurhanów, lecz w miarę dokładnie znamy liczbę kurhanów w tym regionie (wg L. J. Łuki około 150), w Cewlinie podczas prac ratowniczych odkryto 17 grobów - były to resztki zniszczonego, lecz pierwotnie obejmującego prawdopodobnie znaczny teren cmentarzyska; wreszcie w Półcznie, Wierzbnie czy Czarnej Dąbrówce rozkopano podczas badań ratowniczych tylko po jednym grobie.

Tak zróżnicowany stopień zbadania poszczególnych cmentarzysk spowodował, że w analizie paleodemograńcznej można było uwzględnić dane tylko z tych, na których odsłonięto większą liczbę grobów. Do cmentarzysk tych należą: Grabowo (łączne dane o 119 osobach), Złocieniec (dane o 34 osobach), Siemirowice (dane o 57 osobach), Cedynia (dane

0    30 osobach), Lupowo (dane o 79 osobach) oraz Luzino (dane o 22 osobach) i Chłapowo (dane o 33 osobach).

W publikacjach antropologicznych, które cytowano powyżej, znajdują się zazwyczaj jedynie określenia wieku i pici zmarłych, podaje się liczbę osób pochowanych w grobie lub popielnicy oraz sporadycznie pomiary fragmentów kości. Czasami zamieszczane są także tablice wymieralnośd i wyliczone na ich podstawie wskaźniki. Aby uzyskać jak najwięcej informacji potrzebnych do oceny stanu biologicznego ludności kultury łużyckiej, zaszła konieczność sporządzenia tablic wymieralnośd (zarówno dla populacji zastojowej, jak i ustabilizowanej), a na ich podstawie wyliczenia potrzebnych wskaźników.

Analizując zgromadzone przez nas dane o ludności pogrzebanej na cmentarzyskach zaliczanych do kultury łużyckiej na Pomorzu, chcielibyśmy uzyskać odpowiedzi na następujące pytania:

1    — jaka była częstość wymierania dzieci (d_{0 14}) i jaka ona winna być, gdyby dokonać przeliczeń dla populacji zastojowej i ustabilizowanej (przy założeniu, że przyrost naturalny r = 0,005%);

2    jak kształtuje się dalsze oczekiwane trwanie życia osobników nowo narodzonych (ep i dorosłych (ey;

3    jak kształtują się współczynniki reprodukcji potencjalnej (R*,)

w badanych populacjach, czyli jaka część osobników z każdej populacji miała szansę wydania na świat kompletnej liczby potomstwa;

4    jak przedstawiała się struktura rodzin w populacjach pomorskich w badanym okresie;

5    jak wielkie mogły być grupy osób żyjących;

6    jak kształtowała się wysokość ciała mężczyzn i kobiet na Pomorzu w omawianym okresie;

7    — jaka mogła być gęstość zaludnienia Pomorza.

1. Analizowane serie najbardziej różnią się pomiędzy sobą wartościami frakcji dzieci (d_{# 14}). Największy odsetek dzieci stwierdzono badając szczątki kostne z cmentarzysk w Luzinie (77,3%). W Siemirowicach wynosił on już tylko 33,4%, w Złocieńcu 29,4%, a znacznie mniejszy był on w Lupowie (20,2%), Grabowie (19,4%) i Cedyni (zaledwie 13,3%). Wysoki odsetek dzieci stwierdziła także J. Gładykowska-Rzeczycka (1979) na cmentarzysku łużycko-pomorskim w Chla powie (51,4%), podczas gdy na podobnym w Gościcinie był on dużo mniejszy (23,8%).

Z podanych danych widzimy, że w wielu analizowanych seriach frakcja zmarłych dzieci jest mocno zaniżona. Fakt ten nie wynika z ich i bardzo wysokiej przeżywalności, lecz z różnorakich trudności metodycz-■nych napotykanych przy opracowywaniu materiałów kostnych (ich silne rozdrobnienie, zły stan zachowania, mała liczba fragmentów z dobrze wyrażonymi cechami diagnostycznymi, rozkopywanie w wielu wypadkach tylko części cmentarzyska itp.). Z tego też powodu postanowiono, znając rozkłady wymieralnośd osobników w wieku powyżej 15 lat, obliczyć przy zastosowaniu metody M. Henneberga (1977) prawdopodobieństwo teoretyczne częstości zgonów dzieci. W obliczeniach tych przyjęto, że współczynnik reprodukcji netto (R^ jest równy jeden, a całkowita liczba możliwych urodzeń w okresie płodności (U J równa się siedem. To pozwoliło ustalić odsetki dzieci w populacji zastojowej i ustabilizowanej. Uzyskane wartości d, _l4 dla poszczególnych cmentarzysk ludności kultury łużyckiej na Pomorzu mogłyby kształtować się następująco: w Grabowie - 43.2% w populacji zastojowej i 40,6% w populacji ustabilizowanej, w Siemirowicach — 36,4% i 34,1%, w Złocieńcu —- 37,5% i 35,0%, w Cedyni — 57,5% i 54,5%, a w Lupowie 54,4% i 51,5%.

2. Znacznie różnią się także wartości ej — wyrażające w sposób syntetyczny stosunki umieralności w badanych populacjach. Wartości charakteryzujące dalsze oczekiwane trwanie życia noworodka najwyższe są w Lupowie (27,96 roku), Cedyni (27,61 roku), Grabowie (27.44 roku), nieco niższe w Złocieńcu (23,46 roku) i w Siemirowicach (21,28 roku). Analogiczne wartości dla Chłapowa i Gościcina wynoszą 14, 62 roku i 22, 81 roku. Najniższa wartość ej charakteryzuje serię z Luzina