45859 IMG45

na stolicy’^. I znowu z w roku 1074, kiedy król Henryk wybrał się z wojskiem na Węgry, na pomoc Salomonowi, więc znaczna część panów niemieckich oświadczyła na granicy, że dalej nie pójdą; wyprawa chybiła. Takie rzeczy bywały nieraz, okazy słabego jeszcze organizmu państwowego, i tern tłomaczy się tez łatwość i powodzenie buntów. Co przeto Kadłubek napisał o odstępstwie czy zdradzie wojska polskiego, to mogła być prawda, i byłby to jedyny u niego szczegół pozytywny, tylko - ze nie wiedzieć jak go wziąść, bo Kadłubek nie pisze ani gdzie była ta wojna, ani przeciw komu, a już najmniej o tern: kiedy była? Ostatnia o której przedtem pisał, miała być »na Rusi albo prawie po za flirtami*; wiemy jednak dowodnie, że na ostatniej wyprawie ruskiej, w roku 1077, Bolesław nie byl obecny, zaczcm też nie mógł być opuszczonym od wojska. Jeżeli więc wiadomość o odstępstwie polegała na rzetelnej tradycji, to należałoby ją odnieść do końcowej bitwy Bolesława z Hermanem i Wratysławem; i oto jest wszystko co można wyciągnąć z Kadłubka do faktycznego przebiegu wypadków wojennych.

Do tych wypadków należy jednak dowiązać jeszcze jeden fakt, wcześniejszy - ową zdradliwą akcję biskupa krakowskiego. Nie wiemy na czem polegała, bo Gallus nie opowiedział, a poprzestał na tern, że nazwał ją ogólnie »zdradą«. Gdyby więc znowuż zawrócić do Kadłubka po szczegóły, to znajdziemy u mego na innem miejscu wiadomość, że Bolesław, kiedy już był na wygnaniu, więc tłumaczył się przed królem węgierskim z tego co uczynił: że to biskup namówił wojsko do ucieczki, a spiskował na jego zagładę (conjuratum excidium). Kadłubek zapewnia, że to były oszczercze wymysły, które morderca rzucił na swoją ofiarę. Ale cóż to znowu znaczy? Nie trzeba się łudzić przypuszczeniem, jakoby Kadłubek miał tu przed sobą osobne źródło, z którego niby wydobył wiadomość o takiej rozmowie Bolesława z Władysławem. Rzekomy dijaiog a raczej monolog węgierski Bolesława, to nic więcej jak polemika z Gallem, którą Kadłubek wystrojił w taką formę, wcale udatną. Dowodzą tego końcowe słowa tego ustępu: »takiemi to zmyśleniami (■ Bolesława) lubo do czasu uwłoczono było Męczennikowi u nieświadomych rzeczy (apud ignaros), to jednak nie zdołano ująć mu powagi świętości* (II, 20). »Nieświadomi« to oczywiście Gallus, i zapewne spółcześni jeszcze Kadłubkowi czytelnicy Galla, którzy zdaje się, że takimi szczegółami dopełniali to, czego Gallus nie dopowiedział. Ale byłaby rzecz prawie śmieszna ze względu na Kadłubka, gdyby się kiedy okazało, że nie chcący przechował tu prawdziwe szczegóły tamtego faktu.

Sąd i egzekucja biskupa: obcięcie członków (powiem o tern bliżej w następnym Szkicu) odbyły się w Krakowie. Znaczy to, że Stanisław wpadł w ręce królewskie pierwej zanim Wratysław i Herman zdobyli stolicę; a mogło to być ftodczas bitwy, bo ówcześni biskupi stawali konno do boju, bywało że dowo-

^;; Koima pod tokiem 1068.

dzili hufcami, i zdarzało się że też ginęli, jak właśnie kilku biskupów saskich na wojnie z Henrykiem. Bolesław miał wszelkie prawo ukarać biskupa, czy to więzieniem, czy grzywną itp. Ale co uczynił, to była jak słusznie napisał Gallus •brzydka zemsta i nowy grzech”. Kara cielesna wykonana na pomazańcu (chri-stianus), choćby nawet Izejsza, była wedle ówczesnych pojęć, uznanych w całcm chrześciaństwic, okrutncm bezprawiem. Biskupi sascy także zdradzali i stawali do boju, bywało że pochwyconych zamykano w więzieniu i zakuwano w żelaza, ale nie zdarzyło się, żeby który z nich był skazany na obcięcie członków; a przecież wiadomo ze Henryk to był także nie lada gwałtownik. Przykro pomyśleć, że dopiero ta brzydka zemsta 'zaszkodziła ■ nocuit* Bolesławowi; a skoro zaszkodziła »bardzo “ multum*, więc można rozumieć, ze •wyrzucenie « ejectus* króla z Krakowa nastąpiło szybko potem, może już do połowy roku 1079. Widocznie po egzekucji odstępowano go hurmem. Czyżby i Bogumił?

V.

Strącenie Bolesława było, możnaby powiedzieć, arcydziełem polityki niemieckiej i czeskiej. Królestwo polskie, co było »hańbą królestwa niemieckiego* (Lambert), upadło powtórnie, a tym razem na dłuższy czas, bo odtąd nie było w Polsce królestwa aż dopiero w siódmem pokoleniu, po upływie więcej niż dwóch wieków (1296). Było to dzieło głównie Wratysława. Ale gdy spółcze-śnie powiodło się też Henrykowi przeciw Leopold owi Austryjackiemu, tak iż wkroczył nawet na Węgry (1079 kwiecień i maj), więc już nie było obawy owych dywersyj wojennych, które miały być podjęte z Węgier i z Polski na rzecz anty-króla Rudolfa. Miał Henryk jeszcze nie jedną trudność - ostatecznie posłużyło mu szczęście: Rudolf zginął w październiku 1080, w bitwie, którą wygrał. Ale już i przedtem poczuł się Henryk o tyle na siłach, że podjął ostrzejszą walkę przeciw głównemu wrogowi, papieżowi. Albowiem jeszcze w czerwcu tegoż toku, przed ową bitwą z Rudolfem, odprawił walny sejm i synod w Briksen, gdzie uchwalono powtórnie destytucję Grzegorza »jako zdrajcy państwa - velut tegni traditorem*, i dokonano wyboru nowego papieża. Było na tym synodzie około trzydziestu biskupów, przeważnie lombardzkich; był tez między niemi patryjarcha raweński Wigbert, już dawno Grzegorza wróg; i tego otóż wybrano papieżem pod imieniem Klemensa III. Zaczęła się zatem schizma, która trwała az do śmierci antypapy w roku 1100 (spominam o tem dlatego, bo Klemens był papieżem Polski Hermanowej); nie dość, zapowiedział jeszcze Henryk, że na przyszły rok (1081) wybierze się do Rzymu, aby tam odprawić koronację cesarską. Takie były następstwa strącenia Bolesława.

Na stolicy krakowskiej zasiedli teraz Wratysław i Swiętawa Kaźmierzówna, i trzymali ją przez siedem lat (do r. 1086); Hermana zaś ożenili z córką Wrarysła-

193