49525 P1070907

KOŚCIÓŁ PARAFIALNY p.w. św. JANA JEROZOLIMSKIEGO, DAWNIEJ JOANNITÓW

Położony na Komandorii przy ul. Warszawskiej, na pa od jeziora Maltańskiego, orientowany, otoczony cmentarzem oddzielonym od ulicy (od pn.), od zach. i pd. murem, od wsch. graniczy z terenem probostwa zajmującym miejsce da* wnych zabudowań komandorskich.

HISTORIA. Na wsch. od Sródki, przy rozwidleniu dróg prowadzących do Giecza i Śremu powstał, wzmiankowany przez Długosza pod 1170, przytułek dla wędrowców (hospicjum), założony przez księcia Mieszka Starego i bpa Radwana przy istniejącym zapewne już wcześniej kościele św. Michała. 1187 kościół i hospicjum przekazane przez Mieszka Starego joannitom. Zapewne na przełomie w. XII i XIII budowa nowego ceglanego kościoła p.w. św. Michała, składającego się z nawy oraz węższego i niższego od niej, prosto zamkniętego prezbiterium. 1288 po raz pierwszy wymieniony pod wezwaniem św. Jana, ale jeszcze 1360 nazywany kościołem św. Michała. Prawdopodobnie ok. poł. w. XIII zasklepione prezbiterium. 1348 kościół poświadczony jako parafialny. Na przełomie w. XV i XVI przebudowa i rozbudowa świątyni: zbudowane sklepienie nad nawą poniżej pierwotnego stropu, od pn. dobudowana zakrystia, nawa boczna i wieża, kościół oskarpowany. Budowa wieży ukończona 1512 za komandora Stanisława Dłuskiego. Podczas rządów komandora Michała Junosza Dąbrowskiego (1719—40) kościół restaurowany, 1736 przybudowana od pd. kaplica Sw. Krzyża. Zapewne w tym czasie obie nawy nakryte wspólnym dachem. Za rządów ostatniego komandora Andrzeja Marcina Miaskowskiego 1823 decyzja o rozbiórce zaniedbanej i opuszczonej świątyni, uchylona w wyniku protestu proboszcza Wawrzyńca Szafrańskiego i szybko podjętego remontu. Po śmierci komandora Miaskowskiego 1832 dobra komandorskie przejęte przez rząd pruski. 1903—04 usunięcie

tynków z fasady i malowanie wnętrza. 1927 restauracja kościoła; dobudowa nowej zakrystii od wsch. prezbiterium i przedłużenie nawy bocznej o starą zakrystię, w której sklepienie kolebkowe przerobione na gwiaździste. 1943 kościół uszkodzony w czasie działań wojennych, 1945—46 zabezpieczony, z rozbiórką zakrystii z 1927 oraz przybudówki przy kaplicy Sw. Krzyża; 1946—48 przywrócona dawna zakrystia w przedłużeniu nawy bocznej oraz wykonywane prace konserwatorskie wg projektu arch. Kazimierza Sylwestrowicza przy udziale konserwatora Zdzisława Kępińskiego; w trakcie prac usunięte tynki z wieży, skarp fasady i elewacji pd., przywrócone światło okna we wsch. ścianie prezbiterium (w związku z czym usunięty dotychczasowy eklektyczny ołtarz główny z 2. poł. w. XIX), nadmurowany szczyt wsch. na wzór zach., wykonany schodkowy szczyt zakrystii oraz latarnia na kopule kaplicy, wymieniony strzaskany trzon prawej kolumienki portalu głównego, wnętrze ozdobione polichromią.

ARCHITEKTURA (fig. 37). Kościół romański, przebudo- 37 wany i rozbudowany jako późnogotycki, z barokową kaplicą od pd. Orientowany. Murowany z cegły, w dużych partiach w układzie wendyjskim. Ściany nawy bocznej, zakrystii i kaplicy tynkowane. Złożony z pierwotnej prostokątnej, dwuprzęsłowej nawy (o przęsłach różnej głębokości) i jed-noprzęsłowego, węższego i niższego prezbiterium na rzucie kwadratu (fig. 40—-41); od pn. wzdłuż prezbiterium zakrystia, 40, 41 wzdłuż nawy dwuprzęsłowa nawa boczna (fig. 43) połączona 43 z przyziemiem wieży wypełniającej narożnik pn.-zach.; przy wsch. przęśle nawy od pd. kaplica. Prezbiterium oddzielone od nawy półkoliście zamkniętą arkadą tęczy, nakryte sklepieniem krzyżowo-żebrowym o wysokiej strzałce, z żebrami przyściennymi, żebra w kształcie wałka (fig. 42). W nawach 42 sklepienia gwiaździste, w nawie głównej ośmioramienne (fig.

44), w bocznej w formie czteroramiennej gwiazdy bez żeber 44 przekątnych z wpisaną gwiazdą ośmioramienną (fig. 45); że- 45 bra w kształcie wałka z podkładką; spływy żeber podcięte jako uproszczone wsporniki z cegły -nieprofiIowanej. Pod wieżą strop. W zakrystii sklepienie kolebkowe przerobione 1927 na gwiaździste ze stiukowymi żebrami. Między nawami trzy otwory arkadowe, skrajne zamknięte półkoliście (zach. węższy), środkowy ostrołukowy. Pod chórem muzycznym prostokątny otwór do przyziemia wieży, od wsch, połączonego z nawą boczną otworem zamkniętym półkoliście. Od pd. w drugim przęśle nawy duża arkada do kaplicy.