50581 Kompendium Wiedzy geografii63

Cykl

demograficzny

Malthusa

Malthus dowodził, że ubóstwo jest wynikiem nadmiernego przyrostu ludności, który wyprzedza wzrost środków potrzebnych do jej utrzymania, nie zaś pogarszających się stosunków społecznych. Według niego naturalny rozwój ludności odbywa się zgodnie z postępem geometrycznym, a przyrost produkcji materialnej następuje jedynie w postępie arytmetycznym. Nierówność tempa wzrostu obu składowych rozwoju społeczno-gospodarczego sprawia, że na jednego mieszkańca przypada zmniejszająca się część dóbr, rośnie bezrobocie, ludzie żyją w narastającym ubóstwie. Zaistniałe zjawiska głodu, wojen czy epidemii są. jak twierdzili maltuzjaniści, naturalnymi regulatorami równowagi pomiędzy liczbą ludności świata, a środkami potrzebnymi do jej egzystencji. Procesy tc rozwijają się cyklicznie („cykl demograficzny Malthusa”). Malthus byl krytykowany przez współczesnych za to, że dla zapobieżenia przeludnieniu dopuszczał możliwość kontroli urodzeń, propagował późniejsze zawieranie małżeństw, rezygnację z małżeństwa, a także powściągliwość seksualną. Zatem klasyczny maltuzjanizm jest nurtem antypopulacyjnym w demografii, polityce i gospodarce.

Neomaltuzjanizm

Współczesny neomaltuzjanizm przyjmuje niektóre z idei Malthusa, lecz w zasadniczo zmienionym kształcie. Wskazuje na nowe źródła dysproporcji i niedostatków, wynikających m.in. z kurczenia się zasobów surowców i zanieczyszczenia środowiska.

W latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych uczeni skupieni wokół Klubu Rzymskiego opublikowali wiele wyników' syntetycznych badań, w których podkreślono pogarszający się obraz zaludnienia planety, stanu jej zasobów naturalnych, zatrudnienia, dochodów i warunków ekologicznych (Raporty Klubu Rzymskiego). Jak twierdzili pesymiści, jeżeli wzrost liczby ludności utrzyma się na poziomie około 2% rocznie, to powstanie bariera dalszego rozwoju produkcji energii, żywności i surowców. Jako wyjście z tej sytuacji zaproponowano wówczas politykę minimalnego, a nawet „zerowego” wzrostu produkcji oraz liczby ludności. Dalszy rozwój powinien być oparty nic na wzroście liczebnym, lecz na poszukiwaniu dróg polepszenia jakości produkcji, wykorzystującej mniejszą ilość bardziej dostępnych surowców, zużywającej mniej energii i wymagającej mniejszych nakładów pracy oraz wytwarzającej mniej odpadów. Jest to jedyna droga do zachowania zasobów planety oraz do utrzymania jej potencjału ekonomicznego.

Aczkolwiek wiele tez ncomaltuzjanizmu jest zbyt alarmistycznych, nic ulega wątpliwości, że „pojemność" planety nic jest nieskończona i że każdy rozwój musi być oparty na energooszczędnych technologiach oraz na zachowaniu środowiska naturalnego. Problem regulacji przyrostu naturalnego jest bardzo dyskusyjny. Koncepcja ta była krytykowana zarówno przez ruchy radykalne, jak i przez liberałów, moralistów, a w szczególności przez środowiska kłcrykalne. (Patrz hasło: Geoekonomia).

MIGRACJE

Emigracja

Imigracja

Migracja w sensie ogólnym oznacza wszelkie przemieszczenia się człowieka w przestrzeni (wędrówkę), natomiast pojmowana wąsko odnosi się do zmiany stałego miejsca zamieszkania (przesiedlenia). Migracje mogą być dobrowolne i przymusowe. Osoby wypędzone i uchodźcy także są uważani za migrantów (ściślej rzecz biorąc emigrantów), aczkolwiek nic z własnej woli. Ten sam ruch jest jednocześnie emigracją (wysiedleniem) i imigracją (zasiedleniem nowego miejsca). Osoby będące emigrantami (wysiedleńcami) z jednego kraju stają się imigrantami (osiedleńcami) w kraju przyjmującym.

Reemigracja

Repatriacja

Powrót emigrantów do kraju ojczystego, który uprzednio opuścili z własnej woli. aby osiedlić się w nowym miejscu na stałe, nazywamy reemigracją. Zbliżone znaczenie ma termin repatriacja — określamy nim powrót obywateli jakiegoś kraju do ojczyzny, którą wbrew własnej woli musieli wcześniej opuścić lub też pozostali na terytorium innego państwa w wyniku zmiany granic. Repatriantami nazywamy powracających do ojczyzny jeńców wojennych, ludzi wywiezionych na roboty, zesłanych na przymusowy pobyt (deportowanych), wyrzuconych, przesiedlających się z powodu zmian granic państwowych (np. przesiedlenia ludności polskiej, ukraińskiej.