50720 Obraz2
1 (2)

38 Rozdział 1

do angielskiej grupie zwierząt, dziś wyginionych w tej okolicy lub całkiem wygasłych. Ze wszystkiego, co wiemy o powolności, z jaką takie przeobrażenia zachodziły j gdziekolwiek w położeniu ziemi, klimacie i zwierzętach dzikich, nie możemy przy- ! puścić, aby zmiany tak ogromne dokonały się bez długiego przeciągu czasu, zanim j nadszedł nowy wiek kamienia, kiedy rzeki opuściły się blizko do poziomu obecne- j go. a klimat i dzikie stworzenia stały się prawie takiemi, jakiemi były w okresie I historycznym. Jasnym jest również ze znajdowanych obecnie szczątków, że te ! najdawniejsze znane nam plemiona były dzikiemi (wild) myśliwcami i rybajjami, I takiemi. jakich dzisiaj zaliczalibyśmy do dzikich (sayages). Lepiej jest jednakże nie stosować do nich nazwy ludzi pierwotnych, gdyż to mogłoby być rozumianym jako mniemanie, iż byli pierwszemi ludźmi, jacy ukazali się na ziemi lub przynajmniej podobnemi do nich. Życie jakie prowadzili ludzie okresu mamutowego w Abbeville łub Torąuay, już samym swym widokiem świadczy przeciw przypuszczeniu, jakoby I ono było życiem pierwotnym człowieka, prawdopodobnie ci ludzie dawnego okresu j kamiennego byli plemionami, których przodkowie, żyjąc w klimacie łagodniejszym, I nabyli niejakiej grubej wprawy w sztuce zdobywania pokarmów i samoobrony, tak, ze później byli zdolni ciężką walką utrzymywać się w obec ostrego klimatu i zwie-1 rząt dzikich okresu czwartorzędowego. \

Jak dawno temu ów okresu istniał, dotąd nie posiadamy wiadomości pewnych. Niektórzy geologowie podają dwadzieścia tysięcy lat, gdy inni mówią o stu tysiącach lub więcej; ale są to domysły, czynione tam, gdzie niema miary na obliczenie czasu. Bezpieczniej zadowolić się obecnie używaniem go za okres geologiczny, ciągnącyjię wstecz po za granice chronologji. Wielu geologów znakomitych mniema. że kamienie ociosane przez człowieka, a tym samym dowodzące jego obec- j nością, trafiają się w Anglji i Francji w pokładach, utworzonych przed ostatnim okresem lodowym, kiedy wielka ilość lądu leżała zatopiona pod morzem lodowatym, gdzie płynące lodowce upuszczały na obecnie suchym gruncie swe ogromne j odłamy skał, przeniesione z gór odległych^Nie można tego uważać za dowiedzio-ne, lecz gdyby było prawdą, rozszerzyłaby ona niezmiernie naszą ocenę wieku człowieka. W każdym razie dowody stanowcze istnienia ludzkiego w ciągu okresu j czwartorzędowego lub mamutowego nie dają nam nawet z oddali dojrzeć tego czasu, kiedy życie człowiecze po raz pierwszy zaczęło się na ziemi. Tak więc geologja stawia zasadę, leżącą w samej podstawie nauki antropologicznej. Aż do niedawna, kiedy chronologowie zwykle liczyli, że ziemia i człowiek mają mniej niż 6, 000 łat, nauka geologji mogła zaledwie istnieć, gdyż wtedy nie było miejsca dla jej rozległych procesów tworzenia się warstw, zawierających szczątki obszernych pokoleń, roślin i zwierząt. Obecnie wyjaśnia to teorja, według której czas aeologi- | czny rozciągajsię na miljony lat. Prawda, żę człowiek stosunkowo późno występuje i jy tym njezmiemura okresie ezasu. ^A/sżakże jego pierwsze ukazanie się na ziemi

I sięga takiego czasu, w porównaniu z którym starożytne, jak je nazywamy, są | jedynie nowożytnemir-Kilka tysięcy lat dziejów spisanych przenosi nas tylko wstecz i do okresu przedhistorycznego niewypowiedzianej długości, w ciągu którego nastą- i

piło:jQzdaelerue pierwotne ludzkości na ziemi jLrozwój wielkich ras, wytworzenie się mowy i ustalenie wielkich rodzin języka i wzrost oświaty do poziomu narodów starego świata Wschodu, zwiastunów i założycieli obecnego życia cywilizowanego.

Skreśliwszy obecnie, co historja, archeologia i geologja pouczają o wieku i dziejach ludzkich na ziemi, przystąpimy w rozdziale następnym do dokładniejszego opisu człowieka i jego odmian, jak one występują w historji naturalnej, następnie — do zbadania natury i rozwoju języka, a później — rozwoju wiedzy, sztuk i instytucji, które zrodziły cywilizację.