51399 P1120757 resize

12 cm

6 cm

Hyc. J. Grzechotki i cmcniar/yik: a-c - Nmulowicc woj. Wrocław. Wg J. Domańskiej. I L“^sllk (IW); I-i - M/m woj Katowice. Wg W. (iaUsimkicj-l liebcndowcj (1989)

Al* 3. Klappcrn %on Gtahrrirldmi a r - NicuiIowkc. Woiw. Wrocław. Nitch J. Domańska.

I l-awik < IW7»; f-i - Będ/m high/j, Woiw Katowice. Nach W. CialuHińska-l Ircbciulowa (1989)

Podsumowanie

Pr/.cprowudzonu anali/.n prowadzi do kilku wniosków dotyczących usytuowania grzechotek w ramach poszczególnych zespołów. Przedmioty tc występujące na cmentarzyskach kultury łużyckiej lokowane są w grobach o różnej formie, rozproszonych po całej powierzchni nekropoli, w wyjątkowych przypadkach tworząc niewielkie, kilkupochówkowe skupiska. W grobach ciałopalnych popielnicowych występują zarówno w popielnicach na przepalonych szczątkach ludzkich, w bezpośrednim sąsiedztwie urny. albo też w pewnym od niej oddaleniu w grupach z niewielkimi naczyniami przystawnymi. W grobach szkieletowych ustawione są przede wszystkim wraz z pozostałymi darami, ewentualnie w pewnym od nich oddaleniu. Brak wyraźnych przesłanek wskazujących na to, by zawieszone były na szyjuch osobników w nich pochowanych. Zespoły z grzechotkami stanowią zawsze niewidki odsetek wśród grobów zarejestrowanych ni cmentarzyskach. Znaczna część grzechotek znajdowana była w górnych częściach wypełnisk, wśród kamieni nakrywających je bruków. bądź luźno na powierzchni cmentarzysk. Przedmioty tc występują również w tzw. grobach symbolicznych, bądź skupiskach naczyń, które mogą stanowić pozostałości różnego rodzaju obrzędów odprawianych na cmentarzyskach. Wiele grzechotek zostało celowo uszkodzonych, bądź tez całkowicie rozbitych w trakcie dokonywania pochówku zmarłego. Z kolei na żadnej osadzie otwartej, czy grodzisku nic zarejestrowano większej liczby tych przedmiotów, odkrywanych zarówno w warstwach kulturowych. różnego rodzaju jamach, paleniskach, ale również - choć znacznie rzadziej - w obiektach mieszkalnych.

Na zakończenie kilka zdań chciałbym poświęcić próbie określenia funkcji omawianych przedmiotów. W literaturze spotkać można kilka, niekiedy sprzecznych stanowisk, przedstawionych w pracy prof. T. Malinowskiego (1993. s. 26-29). Widzi się w nich więc zabawki dziecięce, przedmioty magiczne oddziaływujące na dzieci lub poprzez dzieci, narzędzia dźwiękowe towarzyszące różnego rodzaju tańcom i obrzędom oraz użyteczne w trakcie zabiegów „leczniczych", czy wreszcie służące ochronie przed złymi urokami. W świetle przeprowadzonej analizy wydaje się w tej chwili bezpodstawne uznanie za wiarygodne przypuszczenie wiązaniu grzechotek wyłącznic z dziećmi. Nic ulega natomiast wątpliwości ich związek z rytuałem pogrzebowym, rozpoczynającym się przecież w miejscu zamieszkania zmarłej osoby. Kluczem do wyjaśnienia funkcji tych przedmiotów może być fakt odnajdy wania ich w niewielkiej liczbie grobów, w pochówkach niewielu zmarłych. Zarówno forma zdecydowanej większości grobów. jak i umieszczane w nich wyposażenie wskazują, że nic były to osoby wyraźnie wyróżniające się za życia spośród reszty społeczności. Przyczyny obdarowywania określonych zmarłych w grzechotki mogłyby więc leżeć w okolicznościach ich śmierci. Wobec podkreślanej wcześniej

271