48373 skanuj0010 (320)

6. Wartości przyrodnicze Polski - stan, zagrożenia i ochrona

220

Uwarunkowania stanu wody w rzekach

Liczba, położenie i wielkość jezior

Geneza jezior

obszary źródliskowe leżą w pasie wyżyn i w pasie pojezierzy. Rzeki są zasilane bezpośrednio przez opady atmosferyczne i przez śnieżne roztopy. Przewaga zasilania podziemnego lub powierzchniowego zależy od przepuszczalności podłoża, rzeźby terenu, szaty roślinnej i temperatury powietrza. Przeważającą część obszaru Polski (północną i środkową) charakteryzują dobre warunki infiltracji, czyli wsiąkania wody opadowej w głąb gleby, skąd ostatecznie przedostaje się ona do rzek. Z tego powodu rzeki nizinne odznaczają się większą regularnością stanów wody i jej przepływów niż rzeki górskie. Na terenach górskich, zwłaszcza na stromo nachylonych stokach, wody opadowe szybko spływają po powierzchni, co przy obfitych deszczach powoduje zazwyczaj gwałtowne wezbrania wód i powodzie. Przyczyną występujących okresowo wysokich stanów wód w rzekach są także roztopy wiosenne, wcześniejsze na nizinach (marzec) i późniejsze w górach (kwiecień).

Wysoki stan wody w rzekach występuje zwykle na przełomie czerwca i lipca (lub w lipcu) i związany jest z charakterystycznym dla tej pory maksimum opadów atmosferycznych w górach. W zimie rzeki ulegają zlodzeniu, którego nasilenie zależy od warunków pogodowych. Średni czas trwania zlodzenia rzek polskich wynosi od 70 dni w roku w dorzeczu Bugu i Narwi do ok. 10—20 dni w dorzeczu środkowej Odry i w dorzeczach rzek przymorskich. Drugi wysoki stan wody spowodowany jest topnieniem śniegu, zatem naturalny charakter polskich rzek określa się jako śnieżno-opadowy. Jest on jednak często zaburzony na skutek odprowadzania do rzek ciepłych wód z zakładów przemysłowych.

Do ważnych elementów sieci wodnej należą jeziora, chociaż w porównaniu z Europą, a zwłaszcza z Finlandią, zasoby wodne jezior są dość skromne. W Polsce występuje wprawdzie ok. 9300 jezior o powierzchni większej niż 1 ha (powierzchnia 28 jezior przekracza 1000 ha), ale w sumie pokrywają one zaledwie 1% powierzchni kraju. Najwięcej jezior występuje na obszarze ostatniego zlodowacenia, na Pojezierzu Pomorskim i Mazurskim, natomiast w centralnej i środkowo-wschodniej części kraju większych jezior nie ma w ogóle. Zasoby wodne naszych jezior wynoszą ok. 19,7 km³, przy czym połowa przypada na Pojezierze Mazurskie, 36% na Pojezierze Pomorskie, 12% na Pojezierze Wielkopolskie, a pozostała część — na jeziora leżące na południe od linii zasięgu ostatniego zlodowacenia. Największe jeziora w Polsce to Śniardwy, Mamry i Łebsko, zajmujące odpowiednio — 11 383, 10 450 i 7140 ha powierzchni, natomiast do najgłębszych należą Hańcza, Drawsko i Wielki Staw Polski, a ich powierzchnia wynosi, odpowiednio — 108,5 m, 79,7 m i 79,3 m.

Geneza polskich jezior jest wprawdzie zróżnicowana, niemniej w 90% wiąże się z działalnością lądolodu albo lodowców górskich. Przykładem jezior polodowco-wych są jeziora morenowe (jezioro Mamry, Roś, Niegocin), rynnowe (jeziora Hańcza, Jeziorak, Wigry), wytopiskowe (jeziora Śniardwy, Nidzkie) lub cyrkowe (jeziora Morskie Oko, Czarny Staw). Nad Bałtykiem wytworzyły się dwa typy jezior: nadbrzeżne (przybrzeżne), powstałe na skutek odcięcia zatok morskich przez mierzeje