54451 IMG73

ffireaz we wrodzonym osłabieniu odporności fizycznej i temperamentu. Podobne stanowisko w kwestii podziału przyczyn trudności ^wychowawczych zajmuje cytowany już \N. Havers (1981, Dzieli je na przyczyny (czynniki ryzyka) organiczne i środowiskowe; do pierwszych z nich zalicza wrodzone predyspozycje do zaniżonego poziomu inteligencji, małej zdolności nawiązywania kontaktów z innymi, silnej impulsywności oraz zbyt wysokiej lub niskiej reaktywności autonomicznego systemu nerwowego, jak również rodzaj uszkodzenia mózgu powstały zwłaszcza podczas ciąży i porodu; przyczyny środowiskowe sprowadza głównie do przyczyn tkwiących w środowisku rodzinnym i szkolnym.

Warto w tym miejscu wspomnieć również o przyczynach niepowodzeń szkolnych, które — jak łatwo się przekonać *— blisko korespondują z przyczynami wszelkiego niemal nieprzystosowania społecznego uczniów. Dużą popularność u nas zdobyła sobie klasyfikacja przyczyn propagowana przez Cz. Kupisiewicza (1964, s. 165—177). Obejmuje ona: 1) przyczyny społeczno-ekonomiczne, tj. zwłaszcza trudną sytuację materialną rodzin i wynikające stąd konsekwencje; 2) przyczyny biopsychiczne ze szczególnym uwzględnieniem niedorozwoju umysłowego uczniów w wyniku pewnych zadatków dziedzicznych oraz 3) przyczyny pedagogiczne łącznie z dydaktycznymi. Podobny podział przyczyn niepowodzeń szkolnych zaproponowała M. Tyszkowa (1964, s. 186), dzieli je na: czynniki pedagogiczne, przez które rozumie w szczególności niewłaściwy dobór treści programów szkolnych oraz wadliwą organizację procesu nauczania i wychowania; czynniki środowiskowe, czyli nie sprzyjające normalnemu rozwojowi, społeczne, ekonomiczne i kulturowe warunki życia i pracy uczniów, zwłaszcza w rodzinie i szkołę; czynniki, których źródłem jest sam uczeń, a więc jego zły stan zdrowia, wady fizyczne, zaniżony poziom inteligencji i inne niepożądane cechy psychiczne.

W obecnym opracowaniu za podstawę opisu przyczyn trudności wychowawczych przyjmuję sygnalizowaną wcześniej klasyfikację w ujęciu J. Konopnickiego i N. Haveraa, obejmującą przyczyny tkwiące w środowisku rodzinnym i szkolnym oraz w samym uczniu (czyli przyczyny biopsychiczne). Zanim jednak przejdę da kolejnego ich przedstawienia, nie od rzeczy będzie przypo-