57066 kronikiga016

XXXII HISTORYCZNA TREŚĆ I WARTOŚĆ „KRONIKI”

pytanie, skąd ideologię ową zaczerpnęli, czy sformułowali ją sami, czy też znaleźli już wyrażoną wcześniej? Brak dostatecznych danych, aby odpowiedź na to pytanie mogła brzmieć kategorycznie, wolno jednak wyrazić w tym względzie uzasadnione przypuszczenie.

Idealnym obrazem Polski jest dla Galla, jak widzieliśmy, Polska Bolesława Chrobrego; Krzywousty ma po latach upadku przywrócić jej świetność. Otóż obraz panowania Chrobrego opiera się w części, ale właśnie w tej części, w której mowa jest o jego stosunkach z cesarstwem niemieckim, na zaginionym dla nas Żywocie św. Wojciecha, gdzie obszernie opisany był m.in. zjazd gnieźnieński Chrobrego z Ottonem III w r. 1000. Kronikarz odwołuje się do tego żywotu zupełnie wyraźnie (16):

cesarz Otto Rudy przybył do grobu św. Wojciecha do modlitwy i pojednania, a zarazem w celu poznania sławnego Bolesława, jak o tym można dokładniej wyczytać w księdze o męczeństwie tego świętego (s. 20—21).

Stamtąd więc pochodzi następujący dalej opis zjazdu, gdzie suwerenne stanowisko władcy polskiego, uznane w pełni przez cesarza, zostaje z całym naciskiem podkreślone. Wszystko zdaje się wskazywać na to, że ów Żywot św. Wojciecha mówiący obszernie o przeniesieniu jego ciała i złożeniu go w Gnieźnie (tzw. translacja), a następnie o pielgrzymce Ottona III, powstał za czasów Chrobrego, na jego dworze i zapewne z jego natchnienia, nie tylko w celach religijnych, ale i politycznych. Ze względu na taki właśnie swój charakter był przechowywany w kance-larii-kaplicy władców polskich, a w okresie powstania Kroniki Galla przez kanclerza Michała udostępniony jej autorowi. Taki bieg wydarzeń tłumaczy także fakt zaginięcia owego żywotu; skoro zastąpiła go nowsza i pełniejsza Kronika Galla, przestał budzić zainteresowanie i zapomniany zniszczał, tak jak omal nie przepadło w XIII w. dzieło Gallowe, gdy pojawiła się kronika Kadłubka (por. niżej s. LXIX).

Być więc może, iż owa ideologia akcentująca „starodawną wolność Polski”, zwłaszcza w przeciwieństwie do roszczeń cesarstwa, znalazła już wyraz w owym żywocie z początku XI w., o całe sto lat od Galla wcześniejszym, i że stamtąd czerpało ją światlejsze duchowieństwo polskie, przede wszystkim oczywiście dworskie. Warto w związku z tym zwrócić uwagę, że ideologię tę podjął następnie w całej rozciągłości Kadłubek, jak widać z całej jego kroniki, gorący patriota polski. Nie mogąc jednak pochlubić się w swoich czasach żadnym takim dowodem jej aktualnej ważności, jakim dla Galla było zwycięskie odparcie najazdu niemieckiego w r. 1109, dał jej swoim zwyczajem wyraz w uczonych kombinacjach i — co tu dużo mówić — zmyśleniach. Kadłubkowe opowiadania o tym, jak to w zamierzchłych czasach przodkowie Polaków zadali klęskę Aleksandrowi Wielkiemu, kiedy wtargnął na ich ziemię, a Juliuszowi Cezarowi stawiali skuteczny opór, tak że wolał w końcu spokrewnić się z księciem polskim wydając zań za mąż swą siostrę — są projekcją w sferę legendy historycznej tej samej ideologii nienaruszalnej suwerenności Polski, którą głosił Gall, a może nawet rozwinięciem jego lakonicznego stwierdzenia, iż jest ona krajem, „który nigdy przez nikogo nie został ujarzmiony w zupełności”.

Dla nas są to dzisiaj historyczne absurdy, bo wiemy, że ani Aleksander Wielki, ani Cezar nie pokazali się nawet nigdy w tej części Europy, gdzie obecnie znajduje się Polska, ale dla ludzi średniowiecza były to sprawy nie o historycznej, lecz o politycznej doniosłości i jeszcze w r. 1467 nie kto inny jak wybitny pisarz polityczny Jan Ostroróg chlubił się w Rzymie przed papieżem Pawłem II polskimi zwycięstwami nad Cezarem i Aleksandrem Wielkim, wywołując tym protesty zgorszonych Włochów. Otóż najstarszym uchwytnym dla nas ogniwem tego łańcucha literackich szermierzy niezawisłości Polski jest Kronika Galla-- Anonima.

Podbój Pomorza. Powróćmy jednak do innych jej cech, które wytłumaczyć można konkretnymi aspiracjami i dążeniami środowiska i chwili, w których powstała. Bardzo wiele miejsca

3 — BN 1/59 Anonim tzw. Gall: Kronika Polska