57655 skanowanie0002

4.A».X-\ WJ.DL/J.JWA

terium wyjściowym, pozwalającym określić ich wzajemny związek, a zatem treść poszczególnych znaków (np. wyraz pióro może oznaczać pióro ptasie albo pióro do pisanial) i ich wzajemną przynależność do siebie. Na odczytaniu treści wyrazów nie wyczerpują się jednak poszukiwania sensu jakiejś wypowiedzi, gdyż może się okazać, że w zdaniu gramatycznie poprawnym nie ma poprawnego związku logicznego (np. 'Słońce jest planetą). Przynależność orzeczenia do podmiotu i wzajemny związek wszystkich znaków zdania musi się weryfikować kryterium logicznym (więc w zdaniu wyżej cytowanym: Słońce jest gwiazdą), a niekiedy także kryterium psychologicznym, pozwalającym domyślać się nastroju, w jakim autor pisał (lub mówił), jego stanu ducha, wrażliwości itp.

2. SENS DOSŁOWNY

0    sensie dosłownym mówi się wówczas, gdy dane zdanie rozumie się według podstawowego i pierwotnego znaczenia poszczególnych wyrazów. Nie jest on równoznaczny ze znaczeniem przedmiotowym zdania, gdyż również fikcję można wyrazić przy pomocy sensu wyrazowego dosłownego, byleby poszczególne wyrazy do tego celu użyte były rozumiane zgodnie z ich podstawowym znaczeniem. Sens dosłowny występuje w przeważającej części Pisma św., a odstąpienie od niego może mieć miejsce wówczas, gdy się stwierdzi, że wyrazy danego zdania zostały użyte nie w ich podstawowym i pierwotnym znaczeniu.

W ramach sensu wyrazowego dosłownego mieszczą się m.in. porównania, przypowieści i bajki.

Porównanie ma uwydatnić właściwości podmiotu za pomocą dwóch członów połączonych spójnikami: jak, jako, niby, podobnie itp., np. mężczyzna jak dąb, W porównania obfitują zwłaszcza księgi poetyckie ST, np. „Eliasz, prorok jak ogień” (Syr 48, 1).

Przypowieść (parabola)¹ jest rozbudowanym porównaniem, które ma dokładniej określić w?aściwości| i cechy podmiotu. Jest orla opowiadaniem zmyślonym, ale prawdopodobnym. Jej istotę wyrażą tzw. tertium comparatioms, czyli główna idea, jaka miała być zobrazowana. W przy powieściach nowotestamentowych o królestwie niebieskim istotne są zatem nie pojedyncze ele menty opowiadania, lecz wymowa ich wzajemnego powiązania z ideą królestwa, które (pierwszy element porównania) podobne jest do jakiegoś wydarzenia Jub przedmiotu (drugi element porównania). Tak więc w przypowieści o kwasie chlebowym królestwo Boże (pierwszy element) jest przyrównane do kwasu chlebowego (drugi element), który ogarnia cały zaczyn — parabola ta wyraża ideę uniwersalizmu (trzeci element). Niektóre przypowieści Jezusa celowo zmieniające realia rzeczy lub wydarzeń, dają przesłanki także do interpretacji alegorycznej² poszczególnych elementów, np. w przypowieści o 10 pannach z dwojga oblubieńców wyróżniona została jedynie postać oblubieńca, podczas gdy faktycznie w Palestynie uroczystość weselna polegała na przeprowadzeniu oblubienicy przez oblubieńca do jego domu. Poza zwykłym tertium comparationis w tej przypowieści, a jest nim wezwanie do czujności, mamy także m. in. takie wątki alegoryczne: Chrystus — Oblubieniec, panny — Kościół, światło — postawa czujności.

HERMENEUTYKA BIBLIJNA    Nil 1^

;!|

Bajka jest opowiadaniem zmyślonym i nieprawdopodobnym, w którym właściwości ludzi zostają przypisane zwierzętom (najczęstsza postać bajki) lub roślinom (jak w Śdz 9,8—15) Bajka ma swój sens dosłowny, zatem wyrazy, przy pomocy których została skomponowana,: nalcżyj Rozumieć według ich podstawowego znaczenia (w bajce o lisie i kruku, lis jest lilem,; krtik krukiem). Samo jednak wydarzenie należy traktować jako fikcję literacką, której bohateifowlcisiliióriwencjjo-nalnymi znakami ludzkich postaw i działań.

3. SENS PRZENOŚNY

Sens przenośny ma miejsce wówczas, kiedy pojedyncze lub wszystkiej wyr zdania zostały zastosowane nie w ich pierwotnym, podstawowym znaciżelim, 1^ w znaczeniu pochodnym i przystosowanym, opartym na pewnych wątkach¹; zbleij nych lub podobnych do wątków znaczenia podstawowego. Zdanie, w którym' i do czynienia z sensem przenośnym, mogłoby mieć także swój sens dosłowny, jeHi nakże z kontekstu wynika, iż nie został on przez autora zamierzonyji nie oddaje jego myśli. Wezwanie Apostoła „wyrzućcie więc stary kwas” ,(1 Kor 5j7) możni by roi zumieć jako przypomnienie przepisów Prawa Mojżeszowego żądającego jLlsujnięcia przed Paschą kwasu, by w okresie Przaśników posługiwać się tylko ciałem nie-

zawiera

kwaszonym, jednakże najbliższy kontekst tej wypowiedzi przekonuje; iż ona sens przenośny. Usunięcie starego kwasu, w znaczeniu dosłownymi wiązujące chrześcijan, oznacza w tym zdaniu rozbrat z przeszłością — i przewrotnością, postulowane zaś stanie się przaśnym ciastem oznacza i drogę życia autentycznie chrześcijańskiego.    j

Z sensem przenośnym mamy do czynienia przede wszystkim w nastę figurach stylistycznych: metafora, metonimia, alegoria, ironia, hi; szczególną postacią sensu wyrazowego przenośnego jest symbol.

Metafora, czyli przenośnia, jest figurą stylistyczną, w której podmiotowi Zę; sane właściwości, jakie z natury rzeczy mu nie przysługują; np. stwierdzenie Jezusa ,;ja

owiec” (J 10, 7) ma sens metaforyczny.    !    ' ;j

i _; i j.

Metonimia, czyli zamiennia, to zastąpienie właściwego wyrazu przez inny;! z tamtym w realnym związku (czasowym, przestrzennym, przyczynowym lub uzyskania skrótu myślowego, np. „mają Mojżesza i proroków” (Łk 16,29) zamiast Mojżesza i księgi proroków. '    :

Alegoria, figura stylistyczna o charakterze rozwiniętej metafory, obejmująca ćkęjęj Itjib cały utwór, zbudowana jest na zasadzie dwóch planów znaczeniowych — jednego w postaci Alą i konkretnej, drugiego zaś domyślnego o charakterze uogólnionym, W Biblii znajdują! s,ę liczne przykłady alegorii, jak słynna w Iz 5, 1-6 alegoria o winnicy (pierwszy plan: obraz

obo-e Złością ejście na

me

ącyćh

DO

^a;

j J

1j: j

tp

ćsjern

przy

bra

pozostają

" ' m) i'

Praw

zabiegów

i prac właściciela winnicy, drugi plan: relacja Jahwe — naród izraelski), a w NT np. alegorią o dobrym pasterzu (J 10, 11-16) czy o winnym krzewie (J 15, 1-11). Wątki alegoryczne znajduj;] s

alegoryzującc), jak np. przypowieść

t także o sdhu

w niektórych przypowieściach (tzw. przypowieści marnotrawnym, o siewcy lub o 10 pannach.

Ironia wyraża myśl przez taki układ wyrazów, który dosłownie rozumiany ozrtacfzaHW itleę przeciwną niż zamierzona przez autora; np. zdanie „oto Adam stał się jako jeden z nas” uid;; 3, 22) można by rozumieć jako jego zrównanie się z Bogiem, gdyby nie fakt, iż zostało wypowiedziane przez Boga w kontekście relacji o wygnaniu Adama z raju.

Hiperbola jest figurą stylistyczną przesadnie wyolbrzymiającą cechy jakiegoś; podmiotu db zjawiska i znacznie rozszerzającą proporcje związków poszczególnych jego 'elemertow, jak np w drugim epilogu Ewangelii św. Jana powołanie się autora na fakt, iż szczegółowe op sanie wszyst-

1

   Por. J. M. Voste, De natura et interpretatione parabolarum, Roma 1926; tenże, Dc para-bolarum fine, Ang 7 (1930) 169—209; M. Hermaniuk, La parabole evangelique, Louvain 1947; L. Pirot, Parabola; et allegories evangeliques. La pensee dc Jesus et les commentaires patristiąues, Paris 1948; W. Gnutek, Przypowieści Chrystusowe, RBL 12 (1959) 35—40; M. Black, The Para-bles as Allegory, BJRL 42 (1959—60) 273—287.

2

   Połączenie przypowieści z alegorią daje większą siłę ekspresji. Por. P. Fiebig, Altjiidischc Gleichuisse und die- Gleichnisse Jesu, Tiibingen 1904, zwl. 99; H. de Lubac, A propos de Vallśgorie chrćtienne, RSR 47 (1959) 5—43.