57720 S5007963

196 BARBARA CZER8KA

pływami w różne rejony Śląska. Jednak obecność na Śląsku w środowisku celtyckim żelaznych wyrobów kowali świętokrzyskich czy też surowca żelaznego .pochodzącego z tego ośrodka nie jest jeszcze dostatecznie udokumentowana w materiałach archeologicznych.

Kontakty natomiast między południowym obszarem Górnego Śląska a Śląskiem Dolnym znajdują odbicie w źródłach archeologicznych. Były to na niewielką raczej skalę rozwinięte stosunki handlowe, których śladem są znajdowane na stanowiskach kultury przeworskiej wyroby górnośląskich warsztatów celtyckich lub bardzo rzadko artykuły produkowane w oppidach. O kontaktach ze środowiskiem celtyckim świadczą również monety celtyckie znajdowane na Dolnym Śląsku.

Musiały jednak istnieć w okresie późnolateńskim i związki bardziej bezpośrednie, których dowodem między innymi może być ceramika lepiona ręcznie, typowa dla kultury przeworskiej, a znajdowana w niewielkiej wprawdzie ilości w osadach celtyckich na Górnym Śląsku. Ceramika ta nie była przedmiotem handlu, a więc obecność jej w osadach może być wytłumaczona miejscową produkcją tego rodzaju naczyń przez gamcarki pochodzące ze środowiska kultury przeworskiej lub znające jego tradycje. W okresie rozwiniętego ustroju demokracji wojskowej nie można wykluczyć pewnych ruchów ludności związanych z poszukiwaniem nowych terenów osadniczych albo mających na celu doraźne korzyści, jakie dawały wyprawy rabunkowe. W ten sposób przenikały do oddalanych nieraz i różnych kulturowo środowisk nie tylko gotowe wytwory i techniki, ale również bezpośredni ich wytwórcy. Podobne zjawiska, chociaż w skali bardzo małej, mogły zachodzić i na Śląsku. Były to jednak kontakty tylko dorywcze, często przypadkowe, nie istniała bowiem żadna forma organizacji politycznej, która łączyłaby wszystkich mieszkańców poszczególnych dzielnic Śląska.

Ludność Dolnego Śląska utrzymywała kontakty handlowe nie tylko z Celtami z terenu Górnego Śląska, ale pośrednio i z dalszymi obszarami celtyckimi oraz z Italią. Stamtąd właśnie pochodziły najbogatsze importy znane z zespołów kultury przeworskiej. Rozwój wymiany nie pociągnął za sobą zmian w sytuacji politycznej ludności Śląska. W okresie późnolateńskim bowiem chyliła się do upadku .potęga militarna Celtów, możliwości ich ekspansji były wówczas już bardzo ograniczone. Celtowie nie stworzyli zresztą nigdzie w Europie stałych organizacji państwowych, ograniczali się najczęściej do okupacji wojskowej zdobytych terenów. Germanie zajęci wałkami z Celtami i z Rzymem nie zagrażali wówczas jeszcze ludności Śląska. Tworzyła więc ona samodzielnie odpowiadające jej formy życia społecznego oparte na tradycjach rodowych i plemiennych. Organizacja plemienna zabezpieczała interesy gospodarcze, pokojowe współżycie poszczególnych grup i ochronę te-

STUDIA NAD OKRESEM LATEŃSKIM NA SLASKU

rytorium plemiennego. Porozumienia między poszczególnymi plemionami zapewniały pokojowe współżycie ludności sąsiadujących regionów, co wywarło korzystny wpływ na rozwój wzajemnych kontaktów. Pewną rolę w zbliżeniu ludności Śląska mógł odegrać ośrodek kultowy na górze Slęży. Nie istniały wówczas jeszcze warunki do powstania na Śląsku organizacji politycznej ponadplemiennej. Według H. Łowmiań-8kiego rozwijający się od okresu późnolateńskiego handel bursztynem spowodował proces łączenia się różnych etnicznie plemion zamieszkujących wzdłuż szlaku bursztynowego w Związek Lugijski¹⁸⁰.

Handel bursztynem przyczynił się między innymi i do nawiązania ściślejszych kontaktów ludności Śląska z ludnością Wielkopolski i Kujaw. Były to kontakty głównie handlowe, które wpłynęły dodatnio na rozprzestrzenienie się późnolateńskich form celtyckich na terenie Wielkopolski i Kujaw. W tym właśnie okresie Śląsk odgrywał rolę pośrednika w przekazywaniu nie tylko nowych form wyrobów, udoskonalonych technik, atrakcyjnych importów, ale i idei szerzących się z południa wzdłuż Odry i jej dopływów, a przez Wielkopolską i Kujawy Wisłą dalej na północ.

Podsumowując dotychczasowe rozważania można przyjąć, że związki Śląska w okresie lateńskim z obszarami sąsiednimi bez względu na przynależność etniczną i kulturową tamtejszej ludności miały charakter dość luźny, ograniczony do mniej czy bardziej ożywionych stosunków handlowych. Handel nie był jednak czynnikiem decydującym -o kierunkach rozwoju ekonomicznego, gdyż Śląsk był w zasadzie samowystarczalny gospodarczo. Wszystkie podstawowe potrzeby ludności mogły być zabezpieczone produkcją własną i wymianą wewnętrzną. Niezbędnym produktem importowanym była sól. Śląsk nie posiadał również własnego surowca brązowego, na który istniało zapotrzebowanie u Celtów śląskich; u ludności kultury przeworskiej w. okresie późnolateńskim brąz nie odgrywał już większej roli. Handel dalekosiężny dostarczał więc głównie artykuły luksusowe przeznaczone dla wąskiego kręgu odbiorców, z jego usług tylko w małym stopniu korzystały pozostałe warstwy ludności. Pomimo jednak ograniczonego zasięgu wywarł on wpływ na stopniową zmianę stosunków społecznych, gdyż dawał możliwości gromadzenia majątku w rękach nielicznych rodzin wchodzących w skład starszyzny plemiennej.

Związki Śląska z obszarami ościennymi, a głównie z wyżej gospodarczo rozwiniętymi i politycznie zorganizowanymi krajami Europy środkowej i południowej wywarły pewien wpływ, na sposób życia i ustrój plemion zamieszkujących wówczas Śląsk.

*** Lowmiański, op.