58200 PICT5942

działalnością kulturalną, życiem osobistym, jak i działalnością produkcyjną! (Z. Skórny, 1966, s. 74 i n.). Używana jest też nazwa analizy wytworów (por A. Góralski. 1994) lub analizy prac własnych dzieci i młodzieży.

Wielu metodologów, poczynając od łat pięćdziesiątych XX wieku, posługuje się chętniej nazwą analizy treści niż analizy dokumentów. Dla niektórych z nich są to nazwy zamienne; dla innych analiza treści jest jedną z technik badawczych analizy dokumentów zwłaszcza osobistych (por. E. Zaręba, 1984, s. 43), a dla jeszcze innych samoistną metodą badań (por. P. Attcslandcr i inni, 1991; S. Lamnek, 1993), która z grubsza rzecz biorąc nic różni się istotnie od analizy dokumentów.

Czym jest analiza dokumentów

Niektórzy analizę dokumentów - niezależnie od przyjętej nazwy, np. anali-zy treści — odnoszą w szczególności lub wyłącznic do dokumentów niepisanych, jak rysunki, prace ręczne i konstrukcyjne. Tutaj nazwą analizy dokumentów obejmuje się ich analizę w szerokim znaczeniu tego słowa. tj. dotyczy ona zarówno wytworów pisanych, jak i niepisanych. Tak więc przez analizę dokumentów rozumie się analizę wszelkich wytworów dzieci, młodzieży i dorosłych mogących „stanowić źródło informacji, na podstawie której można wydawać uzasadnione sądy o przedmiotach, ludziach i procesach” (Z. Zaczyński, 1995, s. 158). W powyższym rozumieniu analizy dokumentów odnosi się ona więc do wszystkiego, co ożc lub jest cennym źródłem informacji o interesujących badacza faktach, wyda-eniach, zjawiskach, procesach. To znaczy, analiza dokumentów — oprócz wytworów w formie pisemnej może obejmować nic tylko wspomniane wyżej wytwory niepisane, jak rysunki, prace ręczne i konstrukcyjne, lecz również nagrania magnetofonowy i magnetowidowe, filmy, przeźrocza, zdjęcia, przedmioty codziennego użytku itp. (por. J. Sztumski. 1999, s. 153 i n. E. Zaręba, 1984, s. 43).

Tak w'ięc analiza dokumentów, jako jedna z metod badań pedagogicznych, polega na opisie i interpretacji szeroko rozumianych wytworów (dokumentów). Wytwory te powstają bądź to z inicjatywy ich wykonawców', bądź W wyniku specjalnych zaleceń osoby inicjującej i przeprowadzającej badania. Dokumenty takie stanowią z reguły pewien bardziej lub mniej ukończony produkt konkretnych działań dzieci, młodzieży czy dorosłych. Toteż głównym przedmiotem analizy dokumentów bywa nic tyle przebieg działań, w wyniku których powstaje określony wytwór, ile sam produkt jako końcowy rezultat wykonanych działań (por. E. Erlcbach i inni, 1975).

Analiza dokumentów a inne metody badań

Powyższe rozumienie analizy dokumentów wskazuje na łatwo w zasadzie dostrzegalną różnicę, jaka występuje między nią a omówionymi wcześniej mc-

c. u i.k an pedagogicznych. Miano wicit/badacz, posługujący się analizą ^v ° ^umu'^lov>* koncentruje się głównie na materiale badawczym otrzymanym nic ty e u procesie zainicjowanych specjalnie badań, co raczej w toku pozabadaw-c/cj działalności dzieci, młodzieży i dorosłych. To znaczy, powstawaniu wytworów. które czyni się przedmiotem analizy naukowej, nic towarzyszy pierwotnie żaden cel badawczy. C zęsto powstałym w ten sposób wytworom przypisuje się wartość źródeł historycznych.

Ostatnio jednak o czym wspomniano — analizuje się także różne wytwory tworzone z wyraźnym zamiarem wykorzystania ich w ccłach badawczych. Należ;* do nich takie między innymi wytwory, jak wypracowania, rysunki i dzienniki (pamiętniki), W przypadku takim świadomie informuje się osoby badane o tym. jakim celom badawczym służyć będą ich dokonania robione na prośbę badacza. Powstałe w ten sposób wytwory mają tym cenniejszą wartość poznawczą, im w większym stopniu umożliwiają osobom badanym na dowolne i niczym nieskrępowanie wyrażanie swych myśli i uczuć, spostrzeżeń i ocen, refleksji, komentarzy i uwag. Wytwory tego rodzaju gromadzi się nierzadko w wyniku ogłoszonego konkursu przez prasę, radio lub telewizję.

Przedmiotem analizy dokumentów mogą być również—jak wiemy — teksty naukowe, a także różnego rodzaju audycje (programy) radiowe i telewizyjne, filmy, teksty piosenek, dzieła literackie, listy, podręczniki szkolne, programy nauczania i wychowania, sprawozdania z posiedzeń rady pedagogicznej itp. Niektórzy analizę dokumentów, nazywaną przez nich analizą treści, odnoszą także do analizy gestów, mimiki i motoryki osób badanych (S. Lamnek, 1993, s. 176).

Rozumiana w ten sposób analiza dokumentów może dotyczyć m.in. takich spraw, jak sytuacja finansowa szkół, płace nauczycieli na przestrzeni określonego czasu, stan dowożenia uczniów do szkoły, zmiany programowe w systemie nauczania i wychowania, praktyki religijne w szkołach (por. F.N. Kerlinger, 1964, s. 547 i n., s. 553). Nierzadko za pomocą analizy dokumentów pragnie określić się wpływ środków masowego przekazu, w tym szczególnie programów telewizyjnych, na zachowanie i postawy dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym oraz młodzieży w wieku dojrzewania.

2. Rodzaje dokumentów

Przez „dokument” w szerokim jego znaczeniu rozumie się tu „każdy przedmiot materialny będący świadectwem jakiegoś faktu, zjawiska lub myśli ludzkiej” (Aotuz Encyklopedia.... 1995), a nade wszystko wszelki ślad pozostawiony przez ^CZ °^UIC^^{a na matcr,}alnym przedmiocie. .Ślad taki może być zrobiony atramentem

213