59345 IMG
90 (16)

(Wstęp do mesjaniztnu). Mickiewicz terminem tym zaczął określać swój system dopiero w Prelekcjach paryskich. W literaturze naukowej nazwa mesjanizan jest używana w różnych znaczeniach. Odnosi się ją nie* kiedy¹ do rozmaitych form myśli politycznej nacechowanej egzaltacją patriotyczną, bądź do idei społecznych opartych na wierze w wielką odnowę świata, nip. do socjalizmu utopijnego. Zazwyczaj jednak określa się tą nazwą romantyczne teorie narodu, oparte na po- i jęciu narodu wybranego, misji narodowej, odrodzenia ' ludzkości przez ofiarę jednego narodu itp. Charakitery-_s£jŁŁzne dla mesjanizmu narodowego, który rozwijał się w różnych krajach, było traktowanie władnego narodu jako przeznaczonego do spełnienia mluji historycznej ważnej dla całej ludzkości.

(To poczucie wyjątkowej wartości własnego narodu jest szczególną formą nacjonalizmu, właściwego nawet demokratom w epoce rozwoju świadomości narodowej, w epoce formowania się nowoczesnych narodów. {Termin nacjonalizm należy tu rozumieć historycznie, nie przypisując mu wszystkich dzisiejszych treści politycznych^ Formy, jakie przybierał ów nacjonalizm, określone były przez idealistyczne rozumienie historii. Wynikały stąd tendencje do tłumaczenia iskomplskowanych procesów historycznych przy pomocy takich symbolicznych pojęć, jak „duch narodu", „misja na- --rodowa⁴¹. A więc mesjanizm był czymś w rodzaju niedojrzałej teorii narodu, odpowiadającej aspira-.

ci om narodowym w okresie walk narodowowyzwoleńczych. ______

Mesjanizm, podobnie jak wszystkie koncepcje spo ieczn<o-reiigijne romantyzmu,, pojawia! się zarówno w systemach newoluęyjnych.. jak w systemach przedstawicieli reakcji.a?ojęciem „misji narodowej" -i- „na~ rodu wybranego** posługiwali się zarówno zwolennicy wallki narodowowyzwoleńczej,„jak i ugodowcy, do skrajnej prawicy włącznie. Jest to zrozumiałe, (skoro się zważy, że i jednł7 i dtrsdzy uzależnieni byli od tego samego procesu formowania się narodu. Różnica polega na tym, czy dany myśliciel używał argumentacji moralno-religijnej dla' uzasadnienia programu walki o wyzwolenie narodowe i społeczne, czy też dla umotywowania postawy biernego ofiarnictwa i wyczekiwania na interwencję opatrzności.

Mickiewicz cały zasób swych wyobrażeń utopijno-refigijnych podporządkował idei czynu patriotycznego. W miarę dojrzewania jego przekonań demokratycznych coraz większą rolę w koncepcjach poety odgrywał postulat odmiany porządku społecznego. Dlatego oceniając jego ideologię za rozstrzygające uznać musimy to, że opowiadał się po stronie ludów przeciw rządom, po stronie postępu społecznego przeciw reakcji. Ale nie ulega wątpliwości, że cały system pojęć religijnych, w którym wyrażał poeta i swój ideał patriotyczny, i swoją utopię społeczną, nie sprzyjał precyzowaniu się tego programu. Przeciwnie, utrudniał