59923 IMG830 (3)

106

Architektura olc. 1600 r.

Na południu późny gotyk lepiej był zamaskowany, ale także trwał; podobnie jednak tak \ iam, zmajoryzowany został przez manieryzm, zwłaszcza w fundacjach bardziej elitarnych W poi ter był to, ^kodyfikowany ostatecznie między Krakowem a Pińczowem, oryginalny mańki n.. Santi Gucciego. twórczo stylizujący florenckie pierwowzory. Jego artystyczne założenia imniLj, się zarówno w przemyślnych koncepcjach przestrzennych, jak i w drobniejszych formach karmem_u skich, szczególnie w architekturze ramowej, eksportowanej także do innych dzielnic RzeczypMa*. tej. Na ziemiach ruskich, pozbawionych dotąd własnych tradycji artystycznych i przynajmniej które wywodziłyby się ze świata łacińskiego) wrastał tym głębiej klasycy żujący maniery zm *t*tćb w wydaniu Falconctia i Sanmichdego, a więc jeszcze sprzed połowy wieku XVI, importowa#* / Zamościa przez Moranda. We Lwowie kierunek ten wszedł w symbiozę z ornamentyką ^niAfrUntń__L która przemknęła tu stosunkowo wcześnie poprzez śląską Wysoką Drogę, omijając wiemy tradycji florenckiej Kraków. Głównymi ośrodkami manieryzmu niderlandzkiego były jednak musu Prus Królewskich z Gdańskiem na czele. W innych dzielnicach Rzeczypospolitej dekoracyjne S r-tego kierunku pojawiły się w skali monumentalnej dopiero po 1600 r., nie v/szędzie zresztą; czdc» przy tym inspirowane były przez wzorniki niż przez bezpośrednie przerzuty artystów.

Ta barwna mozaika kształtów architektonicznych w nierównych skupiskach układała wę w nycfa dzielnicach kraju na początku XVII w. Jeżeli jednak w przeważającej większości były to jozca budowie o formach uprzednio zadomowionych, w dodatku inspirowanych przez mcakluałae jd nawet na północy Europy, tendencje stylowe, to w wielu wypadkach powstanie swe budowie te ** wdzięczały zupełnie nowym potrzebom społecznym. Co więcej, konserwatywne modele ardaub^. mczoe starano się naginać do aktualnych programów użytkowych i ideowych, tych samych, któryś najpełniejszy m wcieleniem artystycznym był wczesny barok. Dotyczy to zwłaszcza budowwctaai* krajnego i rezydencjonalnego, obu niepomiernie teraz wzrastających pod wpływem tak Juwn-fc*. macji. jak i szybko zmieniającego się układu sił między monarchą, możnowładztwem i szlachtą.

Powszechne odrodzenie życia religijnego przejawiło się na przełomie XVI i XVII w, przede stłum w szybkim wzroście nowych fundacji sakralnych. Podporządkowane potrydenckiej dobryue duchowieństwo — biskupi na równi z wiejskimi proboszczami i ogarniętymi raisyjsyja zajaigs zakonami (zwłaszcza jezuitami, bernardynami i dominikanami), świeżo przywróceni nałoroKoiocfe możnowtadcy, przeciętna szlachta, a również zamożniejsi mieszczanie wznosili kościoły czy Uaa»-ry, bądź dokładali się do zbiorowych fundacji. Były to budowie nowe lub starsze rozbujonsta czy tylko modernizowane, zwłaszcza gdy przedtem używali ich innowiercy. W okresie tya rowec wymieniano na murowane wiele kościołów drewnianych, choć tych wznoszono w dahzya ag* sporo, a w niektórych dzielnicach Rzeczypospolitej nawet więcej niż murowanych.

Przełom wieków XVI i XVII wprowadził też zmiany w dynamice ruchu budowlanego. Si Mazowszu, nasycanym murowanymi kościołami przez cały wiek XVI, słabnie on, podobnie jaki nlfe kopołsce, gdzie nasilenie jego przypadło na okres o pół wieku wcześniejszy, a później reforaupi^ silniejsza i długotrwała. Punkt ciężkości procesów budownictwa sakralnego przenoś się oatoaiaBB tereny dorzecza górnej Warty i Bzury, dotychczas ubogie w kościoły murowane. Wiek też śósp budowano znowu w Małopołsce. Największa jednak liczba nowych kościołów, i to tych o łznrgBhr indywidualnym obbezn artystycznym, powstawała — od pierwszej dekady XVII stulecia poczpą — na Lubełszczyżnie, która dotąd nie stała się regionem o własnej tradycji architcktomczBcj.

Ten wielki ruch budowlany mógł być tylko w małej części zaspokojony przez archńebós ty bitmejszycb. Większość wznoszonych na przełomie XVI i XVII w. kościołów była dńekn ptzeap-nych muratorów cechowych, nie obznąjomionych jeszcze z nowym artystycznym programes kań cyzmu. Budowali oni według konserwatywnych schematów, które obowiązywały w posaaręótyo środowiskach. Budowle wyraźnie kształtowane przez potrzeby propagandy katolickiej wyngweś jeszcze nader rzadko.

W przeciwieństwie do architektury sakralnej zasadniczy przełom w architekturze rezydesg**