60822 skanuj0003 (90)

światowej taka struktura rodziny była w miastach już ustabilizowana. Obecnie, po przeszło trzydziestu latach, dla miast charakterystyczna jest rodzina mało-dzietna, natomiast na wsiach występuje tendencja przekształcania się rodziny ze średniodzietnej w małodzietną.

Przejście od średniodzietności do małodzietności w miastach wiązało się ze wzrostem wykształcenia i aktywności zawodowej kobiet, które z trudem decydowały się na posiadanie kilkorga dzieci, natomiast na ogół planowały urodzenie jednego albo dwojga dzieci. Przemiany te, a także duża liczba małżeństw bezdzietnych powodują, że w Polsce wystąpiło zjawisko określane przez demografów jako reprodukcja prosta (Z. Smoliński, 1974, s. 12-14).

Na marginesie należałoby zaznaczyć, że liczy się nie tylko liczba obywateli, ale i ich „jakość”. W obecnej sytuacji demograficznej przed instytucjami służby zdrowia, oświaty i wychowania oraz innymi instytucjami wspomagającymi rodzinę stają problemy zintensyfikowania dbałości o warunki zapewniające optymalny poziom rozwoju umysłowego i emocjonalno-społecznego dzieci, pełny i wszechstronny rozwój każdego członka społeczeństwa, a także najlepszy stan jego zdrowia psychicznego.

Zmniejszenie się dzietności rodziny rzutuje na proces socjalizacji wzrastających w niej dzieci, bo przecież inne warunki w tym zakresie stwarza rodzina wielodzietna, inne natomiast małodzietna czy jednodzietna. Liczba dzieci w rodzinie wpływa na wzory interakcji i stosunki między członkami rodziny.

- W małej grupie ma miejsce stała wymiana emocjonalna: doznawanie i obdarzanie uczuciami, przy czym każda osoba jest świadoma poglądów i uczuć innych. Decyzje podejmowane są nieformalnie. Wzrost liczby członków rodziny powoduje wzrost centralizacji w kierowaniu i wzrost szczegółowych ustaleń w zakresie obowiązków i odpowiedzialności związanych z realizacją zadań. Wielkość rodziny wpływa więc na wyższy lub niższy stopień organizacji i kierownictwa (Bossard, Boli 1956). W rodzinach wielodzietnych obserwuje się lepszą współpracę i większą zdolność dostosowywania się u dzieci.

Dla organizacji życia rodzinnego nie jest obojętne, czy dzieci w rodzinie wielodzietnej są w podobnym wieku, czy też rozpiętość wieku jest znaczna. Gdy dzieci są w podobnym wieku, rodzice, a szczególnie matka, są bardziej obciążeni. Istnieje wówczas większy chaos w interakcjach, a zorganizowanie zespołowego działania wymaga również od rodziców wzmożonego wysiłku. Gdy dzieci są w różnym wieku, występuje zwykle większa specjalizacja w rolach i zadaniach, która z kolei sprzyja ustaleniu się pozycji i wzajemnych zależności wśród rodzeństwa; często np. starsze dzieci przejmują opiekę i kontrolę nad młodszymi. Różna jest też pozycja dziecka najstarszego, zorientowanego bardziej na świat wartości rodziców i identyfikację z nimi, od pozycji dziecka średniego, zorientowanego bardziej na wzory i normy grupy rówieśniczej. Najmłodsze dziecko bywa często uprzywilejowane, traktowane tak, jakby było młodsze, niż jest ono w rzeczywistości.

W rodzinie wielodzietnej silniej zaznacza się wpływ autorytetu i kontroli w stosunkach międzyosobowych (Elder, Bowerman, 1963), rodzice rzadziej

237