63971 skanuj0011 (301)

4.2. Ocena zagrożenia gatunków — czerwone listy i czerwone księgi

101

Sporządzanie i okresowe publikowanie czerwonych list, z podziałem na grupy systematyczne zagrożonych taksonów, kategorie zagrożenia, kraje i kontynenty, jest ogromnie trudną i ważną częścią działalności SSC. Listy są adresowane nie tylko do służb zajmujących się profesjonalnie ochroną przyrody, ale także do rządów w poszczególnych krajach, instytucji naukowych oraz międzynarodowych, regionalnych i krajowych stowarzyszeń i organizacji pozarządowych. Są one podstawą wielu konwencji, porozumień i programów międzynarodowych, których celem jest podejmowanie wspólnych wysiłków na rzecz ratowania różnorodności biologicznej (zob. rozdz. 5).

Pierwsza na świecie czerwona lista zwierząt

Pierwsza światowa czerwona lista, opublikowana w 1949 roku, zawierała wykaz zaledwie 13 gatunków ptaków i 14 gatunków ssaków skrajnie zagrożonych wymarciem. W kolejnych latach listy wydłużały się nie tylko z powodu pogarszającego się stanu populacji wielu gatunków na różnych kontynentach, ale także dzięki rosnącej liczbie danych na temat ich rzeczywistego i potencjalnego zagrożenia. Najnowsza czerwona lista opublikowana przez SSC wiosną 2006 roku, obejmująca w sumie 16 118 gatunków i sporządzona z uwzględnieniem kryteriów ilościowych, pozwala porównać współczesny stan zagrożenia flory i fauny w różnych krajach i na różnych kontynentach, przede wszystkim jednak wskazuje na niepokojący wzrost liczby gatunków krytycznie zagrożonych i bardzo wysokiego ryzyka w ciągu zaledwie kilku lat (IUCN 2006).

Obraz zagrożeń roślin, zwierząt i grzybów jest daleki od dokładnego rozpoznania, nadal bowiem brakuje danych dotyczących liczebności, zajmowanego areału i czynników ryzyka dla dużej liczby gatunków intuicyjnie uważanych za narażone na wyginięcie w trudnej do określenia przyszłości. Według ostatniego raportu IUCN (IUCN 2006) nie ma takich danych m.in. dla ponad 3 tys. gatunków zwierząt, w tym 385 gatunków ssaków i 1426 gatunków płazów oraz dla 700 gatunków roślin, w tym aż 441 gatunków roślin z rodziny magnoliowatych. Komisja ds. Przeżywania Gatunków zwraca równocześnie uwagę na możliwość zawyżonej oceny zagrożenia w obrębie poszczególnych grup taksonomicznych, jeśli jej podstawą są jedynie gatunki zbadane według ściśle określonych kryteriów. Celem publikowania takich niepełnych lub obarczonych dużym błędem danych jest jednak wskazanie instytucjom naukowym i organizacjom pozarządowym w poszczególnych krajach istniejących luk w rozpoznaniu i ocenie stanu różnorodności gatunkowej.

Pierwsze na świecie czerwone księgi zwierząt i roślin

Poszerzoną wersją czerwonych list gatunków zagrożonych są ich czerwone księgi, zawierające zwięzłe informacje o występowaniu, liczebności, preferowanych siedliskach, czynnikach zagrażających przetrwaniu, statusie ochronnym, a często także o sposobach ochrony poszczególnych gatunków. Pierwszą taką księgę dla ginących w skali świata ssaków opracowano w 1966 roku, a dla roślin okrytonasiennych pięć lat później. Wskutek wzrastającej liczby gatunków zagrożonych IUCN zrezygnowała z obszernych publikacji w formie książkowej i od 2000 roku w wersji drukowanej ukazuje się co pięć lat tylko czerwona lista gatunków wraz z analizą ich aktualnego