64855 skanuj0027 (131)

4.4. Obiekty dziedzictwa geologicznego

ne cechy petrograficzne, jeśli zbudowane są z innego typu skał niż pospolity granit, gnejs lub granitognejs, morfologia powierzchni, jeśli np. zachowane są na nich ślady erozji i wietrzenia, występowanie w skupiskach lub w obrębie głazo-wisk oraz znaczenie historyczne lub związane z lokalnymi tradycjami;

■    bloki nieustalonego pochodzenia, często mylnie identyfikowane jako głazy na-. rzutowe. Kryteriami ich kwalifikacji do obiektów zasługujących na ochronę prawną są wielkość, cechy petrograficzne i sposób występowania. Przyrodniczo cenne są zwłaszcza duże głazy kwarcytowe na obszarach wyżynnych oraz bloki zlepieńcowe i piaskowcowe na Niżu Polskim;

■    skałki i ściany skalne, stanowiące obecnie drugą pod względem liczebności grupę zabytków przyrody nieożywionej podlegających ochronie prawnej. Według geologów w ocenie wartości tych tworów trzeba uwzględnić ich wielkość (wysokość, rozciągłość), związek z różnymi procesami rzeźbotwórczymi odczytywany na podstawie ich położenia w stosunku do elementów rzeźby oraz formy wietrzenia. Najwyższą wartość mają pojedyncze lub grupowe skałki różnego pochodzenia o wysokości ponad 5 m, występujące w obrębie wierzchowin i w strefach przywierzchowinowych, odznaczające się ponadto wyraźnie wyeksponowanymi formami wietrzenia oraz rozległe ściany skalne ze śladami wietrzenia, tworzące np. obramowania przełomów rzecznych. Dodatkowymi kryteriami ich waloryzacji są m.in. budowa geologiczna oraz zróżnicowanie litologiczne, tektoniczne i sedymentacyjne, znaczenie rzeźbo twórcze oraz cechy genetyczne na tle regionu geologicznego;

■    odkrywki geologiczne, skupiające elementy związane z różnymi procesami geologicznymi i geomorfologicznymi, dokumentujące jednostki orogeniczne lub litostra-tygraficzne. Dużą wartość naukową i dydaktyczną mają zwłaszcza odkrywki z zachowanymi obiektami paleontologicznymi, mineralogicznymi i tektonicznymi;

■    wodospady, klasyfikowane głównie na podstawie ich wielkości, chociaż wysoką wartość przypisuje się także wodospadom występującym w formie kaskad albo w obrębie geologicznie lub morfologicznie interesujących odcinków skalnych koryt. Największym wodospadem na obszarze naszego kraju jest Siklawa lub Wielka Siklawa (ok. 70 m) na potoku Roztoka w Tatrach Wysokich, spadająca dwiema lub trzema strugami (w zależności od wysokości poziomu wody w Wielkim Stawie) z progu Ściany Stawiarskiej, która rozdziela doliny Pięciu Stawów i Roztoki. Na tym samym potoku utworzyły się także Wodogrzmoty Mickiewicza, utworzone z trzech większych i kilku mniejszych kaskad (3—10 m). Drugi co do wielkości Kamieńczyk jest z kolei najwyższym wodospadem w polskiej części Sudetów, spadającym na potoku o tej samej nazwie trzema kaskadami z interesującą Złotą Jamą za środkową kaskadą, która jest sztucznie wykutą grotą przez poszukiwaczy ametystów i pegmatytów. Z innych wodospadów do przyrodniczo cennych należą: Siklawica w Tatrach Zachodnich (21 m) oraz Wilczki (20 m), Szklarld (13 m) i Wodospad Podgórnej (10 m) w Sudetach;