65239 SNV36235

*

s,5

r lJ f ii tal

k śtm m§ I

•oraz szerszy przystęp znajduje rugowana do niedawna „zdrowa filozofia”. Lityskuje na całkowity brak map opracowanych „wedle prawideł geometrii”, niezbędnych do nauki geografii, i postuluje wprowadzić do programu wliczanie „o prawie przyrodzonym i prawie narodów” w celu usprawnienia _sad°^wnictwa. Kwestię nauczania kandydatów do palestry, a także podjęte po raz pierwszy w „Monitorze” zagadnienie kształcenia dziewcząt rozwinie Czartoryski w Listach Doświadczyńskiego.

Prace organizacyjne związane z otwarciem pierwszej w Polsce szlacheckiej uczelni świeckiej — Korpusu Kadetów postawiły przed Czartoryskim udanie przygotowania programu, podręczników i pomocy naukowych oraz angażowania odpowiednich pedagogów. Wykorzystywał w tym celu swoje kontakty z zagranicą, a okolicznością, która je dodatkowo ułatwiała, była jego przynależność do wolnomularstwa; większość sprowadzanych do Polski specjalistów należała do rozpowszechnionych w ówczesnej Europie lóż. Czartoryski był w gronie swoich pokoleniowych rówieśników jednym z pierwszych wolnomularzy. Już w 1757 roku wprowadzony został do zreorganizowanej przez Stanisława Lubomirskiego (od 1753 roku męża siostry Elżbiety) loży Trois Freres. W latach późniejszych pełnił eksponowane funkcje w loży Cnotliwy Sarmata i w Wielkiej Loży Narodowej Wielkiego Wschodu, którą kierował Ignacy Potocki. Przynależność masońska Czartoryskiego odcisnęła się także na rozbudowanej w szkole kadetów obrzędowości.

Przy pomocy skupionej wokół Pałacu Błękitnego grupy uczonych, głównie profesorów warszawskich kolegiów, rozpoczął Czartoryski szeroką akcję tłumaczenia „najpotrzebniejszych książek”, nawiązując w tym celu współpracę także z wydawcami i drukarzami. Jeszcze w 1762 upominał się z trybuny sejmowej o subwencję dla wydawanych przez Mitzlera de Kolof „pożytecznych publico nowych edycji”, zostawszy komendantem Korpusu powierzył mu prowadzenie uczelnianej drukarni i wspierał jego wydawnicze prace powstające w ramach założonego w 1765 przez J. A. Załuskiego Towarzystwa Literatów, a po jego zesłaniu przejął po nim funkcję „promotora" Towarzystwa. Wśród wielu publikacji, które zaczęły się pojawiać dzięki inspiracji Czartoryskiego, były przede wszystkim podręczniki i lektury przeznaczone dla nowo otwartej uczelni. Naczelne miejsce zajął przekład Historii Sauk Wyzwolonych Juvenel de Carlencasa (1766) zawierający popularne omówienie literatury światowej przy uwzględnieniu klasycystycznej systematyki gatunków. Książka francuskiego pedagoga, powielana także w wersjach angielskiej i niemieckiej, została w polskiej adaptacji uzupełniona informacjami o twórczości rodzimej w zakresie poszczególnych działów, dzięki czemu zyskała wartość pierwszej polskiej syntezy. Czartoryskiemu przypisuje się autorstwo Przedmowy oraz uwag o języku polskim. Jego współudział stwierdzony został także w opracowaniu przeznaczonego dla kadetów dwutomowego wyboru z poety ki Ch. Batteta (Cours de belles lettres disiribuepar exercices) wydanego przez Grólła w Warszawie w latach 1771-1772 „na rozkaz” komendanta i „z odmianami przez tegoż zrobionymi”; wybór zawierał teorię

407