Hipoteka umowna - służy ona uzyskaniu i zabezpieczeniu kredytu, gdyż wierzyciel uzależnia udzielenie kredytu od ustanowienia hipoteki. Powstaje ona na podstawie umowy zawartej przez wierzyciela z właścicielem nieruchomości (osobą, która dysponuje nieruchomością) lub z innym uprawnionym, jeśli hipoteka ma obciążyć nie nieruchomość lecz inne prawo. Oświadczenie woli właściciela lub innej osoby uprawnionej, której prawo ma być obciążone, powinno być złożone w formie aktu notarialnego pod rygorem nieważności. Oprócz umowy niezbędny jest wpis do księgi wieczystej o charakterze konstytutywnym.
Hipoteka przymusowa - ma ona zabezpieczyć egzekucję wierzytelności już istniejącej. Ustanawia się ją wbrew woli dłużnika, któremu przysługuje prawo własności nieruchomości (lub inne prawo, na którym możliwe jest ustanowienie hipoteki). Przymusowy charakter tej hipoteki wyraża siew tym, że ustanawia się ją na jednostronny wniosek wierzyciela, którego podstawą jest tytuł wykonawczy. Do powstania hipoteki przymusowej konieczny jest wpis do księgi wieczystej (powstaje ona z momentem wpisu). Wpis do księgi wieczystej może nastąpić na podstawie:
■ orzeczenia sądu
■ postanowienia prokuratora
■ decyzji administracyjnej
Wygaśnięcie hipoteki
Najczęściej hipoteka wygasa wraz z wygaśnięciem wierzytelności. Wygaśnięcie wierzytelności może nastąpić np. na skutek zapłaty, zwolnienia z długu, ważnego złożenia przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego. W razie wygaśnięcia hipoteki wierzyciel obowiązany jest dokonać czynności umożliwiających wykreślenie hipoteki z księgi wieczystej, np. pokwitować spłatę długu.
Zastaw - jego przedmiotem mogą być:
Z rzeczy ruchome
Z prawa zbywalne, które nie są przedmiotem hipoteki Rodzaje zastawów
Zastaw tradycyjny (umowny) - powstaje na rzeczy ruchomej lub prawie, które nie jest przedmiotem hipoteki. Zastaw tradycyjny ustawania się na podstawie umowy pomiędzy właścicielem rzeczy (zastawcą) a wierzycielem (zastawnikiem). Do ustanowienia zastawu niezbędne jest wydanie rzeczy wierzycielowi (lub osobie trzeciej, na którą strony się zgodziły).
Zastaw rejestrowy - do jego ustanowienia niezbędne jest zawarcie umowy między osobą uprawniona do rozporządzania przedmiotem zastawu a wierzycielem. Umowa powinna być pod rygorem nieważności zawarta na piśmie, a oprócz umowy do powstania zastawu niezbędny jest wpis do rejestru zastawów. Wpis ten ma charakter konstytutywny i zastępuje wydanie rzeczy. Przedmioty obciążone zastawem rejestrowym mogą być pozostawione w posiadaniu zastawcy, który nadal może korzystać z rzeczy (np. z samochodu, który jest mu niezbędny). Zastaw rejestrowy przysługuje na zabezpieczenie wierzytelności jednostek, które zajmują się działalnością gospodarczą lub jednostek Skarbu Państwa.
Zastaw skarbowy - powstaje on na podstawie decyzji administracyjnej w celu zabezpieczenia zobowiązań podatkowych. Decyzja ustalająca wysokość zobowiązania podatkowego i zaległości podatkowej oraz deklaracja podatnika stanowią podstawę wpisu do rejestru zastawów skarbowych. Rejestry zastawów skarbowych prowadzą urzędy skarbowe, a Minister Finansów - Centralny Rejestr Zastawów Skarbowych.