67810 oogeneza18

hormony, nadnercza, tarczycy i innych gruczołów, wpływających na ogólny metabolizm ustroju.

W szczegółach cykl płciowy ma różny przebieg zależnie od gatunku. U gryzoni; np. u myszy 1 szczurów, przy braku kopulacji ciałka żółte istnieją bardzo krótko i nie osiągają takiego stanu funkcjonalnego jak u innych ssaków. W związku z tym brak właściwej fazy lutealnej, a cykle są krótkie (4—6 dni). Czas trwania jest zresztą uzależniony od różnych czynników środowiskowych. Jednym z nich okazał się wpływ bodźców socjalnych, działających zą- pośrednictwem substancji zapachowych tzw. feromonów. I tak np. samice, trzymane grupowo w klatce bez samca, zatracają regularny cykl płciowy. Natomiast ruja występuje z reguły, już w 3—4 dni po wprowadzeniu samca. .Wydzielane z jego moczem feromony, będące produktem metabolizmu męskich hormonów płciowych, za pośrednictwem dróg węchowych drażnią ośrodki podwzgórza samicy, warunkując uwalnianie gonadotropin przez przysadkę. Wpływ feromonów na procesy Związane z rozrodem wykazano w wielu innych grupach ssaków, łącznie z człowiekiem.^

•U niektórych zwierząt, jak królik, fretka, kot, owulacja nie następuje spontanicznie, lecz dopiero po kopulacji, która przez podrażnienie zakończeń nerwowych w ^drogach płciowych pobudza podwzgórze dó wydzielania gonadotropin przez przysadkę. Mechanizm ten umożliwia osiągnięcie optymalnej synchronizacji czynności rozrodczych samca i samicy, gdyż jajo zostaje uwolnione w momencie najodpowiedniejszym do dokonania zapłodnienia.

U samic ssaków naczelnych zachodzi cykl menstruacyjny, trwający u człowieka ok. 28 dni, a np. u szympansa 35 dni. Różni się on od cykli rujowych, występujących u większości ssaków, przede wszystkim tym, że. śluzówka macicy ulega cyklicznemu złuszczeniu, co wiąże się z krwawieniem; jest to faza menstruacyjna (miesiączkowa) wyznaczająca początek cyklu. Poza tym zdolność osobników żeńskich do kopulacji nie jest ograniczona tylko do pewnych faz, lecz trwa przez cały czas — brak więc wyraźnie wyodrębnionych okresów rui. Regulacja hormonalna cyklu menstruacyjnego i cyklu rujowego jest jednak w zasadzie taka sama. Owulacja u człowieka przypada na 12—14 dzień cyklu, biorąc za początek pierwszy dzień menstruacji.

W czasie sezonu rozrodczego może wystąpić tylko jeden cykl lub kilka, zależnie od gatunku i od tego czy miała miejsce kopulacja. Na przykład u owcy wysokogórskiej w sezonie rozrodczym występują zwykle dwa okresy rujowe, natomiast u wielu dzikich gryzoni 6, 7 lub więcej.

Samce — regulacja rozrodu, W odróżnieniu od samic zdolność samców do rozrodu nie wykazuje wyraźnych cykli, lecz trwa z mniej więcej jednakowym nasileniem przez' cały sezon rozrodczy. Przyczyną różnic jest odmienne u obu płci funkcjonowanie ośrodków podwzgórza regulujących działalność przysadki. U samicy pracują one cyklicznie, wzmagając kolejno to produkcję hormonu dojrzewania pęcherzyków, to Hor- ~ monu luteinizującego, natomiast u" samca obie te gonadotropiny są stale wydzielane.

Działanie hormonu luteinizującego, który u samca bywa też określany jako hormpn stymulujący komórki interstycjalne (ICSH, od ang. inter-stitial celi stimulating hormone — identyczny z LH samicy), jwlega na pobudzeniu komórek Leydiga do produkcji androgenów, czyli hormonów płciowych męskich. Z kolei androgeny działają bezpośrednio'"na ) nabłonek płciowy warunkując spermatogenezę, a rozprowadzane z krwią _v

PRZYSADKA

Pod wpływem LH (być może, także FSH) komórki Leydiga produkują androgen (A). Nato-vmiast pod wpływem FSH komórki Sertoliego wytwarzają specyficzne białko (B), które wiąże się z androgenem i zwiększając jego koncentrację w kanaliku nasiennym warunkuje spermatogenezę w nabłonku płciowym

Rys. 47. Schemat działania gonadotropin na gonadę męską u ssaków.

po organizmie utrzymują w odpowiednim stanie funkcjonalnym cały układ rozrodczy samca. Druga z gonadotropin, FSH, pobudza komórki Sertoliego do produkcji specjalnego białka, wiążącego androgen. Wskutek tego androgen kumuluje się w bezpośrednim sąsiedztwie nabłonka płciowego, osiągając poziom niezbędny do normalnego przebiegu spermatogenezy (rys. 47). Być może, iż FSH działa też, podobnie jak LH, na komórki Leydiga.

Różnice w funkcjonowaniu ośrodków podwzgórza (cykliczne u samic, ciągłe u samców) zostają zdeterminowane jeszcze w okresie życia płodowego (np. świnka morska, małpy) lub w ciągu pierwszych kilku dni po urodzeniu (np. myszy, szczur). Jeżeli w tym krytycznym okresie^ brak w organizmie hormonów płciowych męskich, to ośrodki podwzgórza będą w przyszłości pracowały cyklicznie. Tak jest u samic. Jeżeli natomiast