68636 Stanisław Konarski (8)

reformatorów stanisławowskich i stworzył spójny system w dobie wszechwładnego nierządu.

Z pism polemicznych, jakie ukazały się w 1. 1762 -1764 jako odgłos na dzieło O skutecznym rad sposobie, zareagował tylko na jedno: Wacława Rzewuskiego, hetmana polnego koronnego, któremu odpowiedział broszurą: Myśli na myśli albo uwagi nad projektem pt. Myśli o niezawodnym utrzymaniu sejmów i liberi veto z projektami na konwokacją roku 1764 i podobnie jak w innych rozprawach powrócił do zasady jednomyślności, zredukowanej tu do trzech spraw: odmiany formy rządu, powiększenia liczebności wojska do ponad 40 tysięcy oraz wypowiedzenia wojny.

W 1767 r. ogłosił Konarski jednocześnie dwie książki: podręcznik retoryki, zawierający elementy logiki, pt. De arte bene cogitandi ad artem dicendi bene necessaria, dający podstawy dobrej sztuki mówienia opartej na wiedzy historycznej, politycznej i prawniczej, co egzemplifikował licznymi przykładami i tym dawał niejako praktyczne dopełnienie krytycznych wywodów' dzieła De emendandis. Druga książka, odbiegająca charakterem od poprzedniej, była zbiorem poezji łacińskich (Opera lyrica), którym patronował Horacy, tłumaczonych w wyborze w „Zabawach Przyjemnych i Pożytecznych", a następnie wydanych pośmiertnie, jako osobna książka, w przekładach różnych autorów (1778).

W 1769 r. wydał Konarski, napisaną rok wcześniej, rozprawę O religii poczciwych ludzi. w której wystąpił przeciwko wyznawcom moralności niezależnej, będącej według autora tylko pozorem cnoty, oraz przeciwko deistom, szerzącym pisma antyreligijne i każące dobre obyczaje. Książka ta nieoczekiwanie stała się pretekstem (ze względów z nią nie związanych) do ataku na autora ze strony Angelo M. Duriniego, nuncjusza papieskiego w Polsce, który, przeciwnie niż regalista Konarski, popierał konfederację barską. Wniesione przez nuncjusza oskarżenie do Rzymu przypisywało autorowi popieranie dysydentów i szerzenie heretyckich poglądów. Papież powstrzymał impet Duriniego, a kongregacja uwolniła Konarskiego od zarzutów. Nim do tego doszło, autor wydał w 1771 r. łacińską, rozszerzoną wersję książki pt. De religione honestorum hominum dla ułatwienia obrony w rzymskim sądzie. Usunął wówczas z rozprawy wypowiedzi o stosunku władzy kościelnej i świeckiej.

Od początku 1772 r. Konarski chorował i nie podniósł się z łoża przez następne półtora roku. Zmarł 3 sierpnia 1773, a pogrzeb, według świadectwa współczesnych „nie jak prywatnego człowieka, ale jak osoby jednej z najpierw-szych w kraju, odprawiony był 5 sierpnia”. Pochowany został w kościele pijarskim przy ul. Długiej, a w 1834 r., po przenominowaniu go na cerkiew prawosławną, prochy Konarskiego i innych pijarów przeniesiono na Powązki i pogrzebano pod obecną drogą cmentarną.

Bibliografia

Twórczość:

In numerum annorum Dmnae Matris B. V. Mariae Elegiarum libri III. In gratiam vero eorum, qui ultra septuagesimum annum vitam Marianom extensam volunt: adiicitur septima decas lyrica. Warszawa 1724. (Dedykowane J. J. Tarle). — Rozmowa pewnego ziemianina z sąsiadem o teraźniejszych okolicznościach roku 1733. Cz. 1-3. (Warszawa) 1733. Wyd. nast. Lipsk 1733. — Prawdziwe racje cudzoziemców oponujących się Stanisławowi (Leszczyńskiemu) i nad nimi krótkie refleksje. B.m. 1733. — Epistolae familiares sub tempus interregni. Cz. 1-2. B.m. 1733. — Toż po polsku: Listy poufne podczas bezkrólewia r. 1733. Tłum. W. Konopczyński, J. Nowak-Dłużewski.

W: Pisma wybrane. Oprać. J. Nowak-Dłużewski. T. 1. Warszawa 1955. — Consona et conscientiosa circa imminentem, utinam concordem neo-eligendi unius probi, prudentis et probati Poloniarum regis inaugurationem animadversio. B.m. (1733). — Contra spiritus Germanici scripta anonyma Polonus sub tempus interregni. B.m. 1733. — Opposita penes se posila magis elucescunt. B.m. 1735. — Respons na prywatnie rezydującego we Gdańsku na list korespondenta swego z Warszawy. B.m. (1735). — Pismo na obronę nowo założonego kolegium pijarskiego. Wilno 1738. — Na skrypt wydany pod tytułem Academia Yilnensis etc. respons — dowodzący dwóch kategorii: pierwsza, dlaczego Akademia Wileńska przegrała swoją sprawę z XX. Scholarum Piarum w Rzymie... Druga, kto wciągnął tę sprawę in forum ecclesiasticum... Warszawa 1738. — De emendandis eloąuentiae vitiis liber I. Warszawa (1741). Przekł. polski: O poprawie wad wymowy. Fragm. przeł. K. Górski, w: Literatura polska. Cz. 2: Wypisy... Lwów 1938; wybór przeł. J. Nowak-Dłużewski, w: Pisma wybrane. T. 2, jw. — Grammatica ad usum imentutis Scholarum Piarum. Warszawa 1741; do r. 1797 w Warszawie i w Wilnie 9 wydań. Przekł. polski: Gramatyka łacińska... Wilno 1759; do r. 1829 w Warszawie, Wilnie, Połocku i Berdyczowie 18 wydań. — Oratio ad proceres Regni Poloniae, dum exstruendae conńctus magni fabricae primus lapis poneretur. Warszawa 1743. Desseins et plans du batiment du College pour la Noblesse... Planty fabryki Collegii Nobilium. (Warszawa 1744) — Ordinationes visitationis Apostolicae... pro Provincia Polona... Scholarum Piarum. Pars 4-5. (Warszawa) 1753; pars 1-3. (Warszawa) 1754. (Współautorzy: C. Komorowski, F. Mąkolski, A. Orłowski, A. Wiśniewski.) — Przekł. polski: Ordynacje wizytacji apostolskiej dla polskich prowincji szkól pobożnych. Tłum. W. Germain i M. Stokowska, w: Pisma pedagogiczne. Wrocław 1959. Bibl. Klasyków Pedagogikipi De viro honesto et bono cive... Warszawa 1754. — Przekł. polski: Mowa o kształtowaniu człowieka uczciwego i dobrego obywatela. Tłum. J. Nowak-Dłużewski, w: Pisma wybrane. T. 1, jw. Pt. Mowa, jak od wczesnej młodości wychowywać uczciwego człowieka i dobrego obywatela. Tłum. I. Lichońska, w. Pisma pedagogiczne, jw.—-Tragedia Epaminondy. Wyst. Warszawa Collegium Nobilium Scholarum Piarum 1756; Wyd.

F. Nowakowski w: Archiwum do Dziejów Lit. i Oświaty w Polsce t. 2. Kraków 1880. — Rozmowa, na czym dobro i szczęście Rzeczypospolitej zaległo? W Warszawskim Kolegium Nobilium S.P. miana R.P. 1757. Warszawa b.r. Wyd. nast.: Rozmowa o uszczęśliwieniu własnej ojczyzny, w: A. Wiśniewski: Rozmowy w ciekawych i potrzebnych w filozoficznych i politycznych materiach... T. 1. Warszawa 1760; toż przedr. w: Pisma wybrane. T. 2 (z wyd 2) oraz Pisma pedagogiczne (z wyd 1). — Dissertatio de principatu Curoniae et Semigalliae, Warszawa 1758; ^- Mowa o konwiktach — na skrypt pt. Skarga ubogiej szlachty, odpowiadająca. Warszawa 1760. Wyd. nast. w: Pisma pedagogiczne. (Autorem formalnym podpisanym J.W.A.J.K.W.K.B.O. jest uczeń Konarskiego A. Jordan). — O skutecznym rad sposobie albo o utrzymaniu ordynaryjnych sejmów. Cz. 1 - 4. Warszawa 1760- 1763. Wyd. nast. m.in. „Monitor” 1766, nr 88-89 (fragment) oraz Pisma wybrane. T. 1. Cz. 1-2 przełożył i wydał po niemiecku W. Mitzler de Kolof. Warszawa 1762. — Projekt do skutecznego utrzymywania sejmów z obwarowaniem, aby chęć zysku, zawziętość, zemsta lub ambicja nie była sprężyną uknowania jakowej uchwały ku szkodzie dobra pospolitego. B.m. (ok. 1762). —- L/wagi szlachcica polskiego nad usposobieniem sąsiednich mocarstw względem naszych sejmów. Memoriał dla Paulmy‘ego z 4 stycznia 1764. Przeł. i wyd. L. Nabielak. „Bibl. Ossol.” 1865 t. 6). — Myśli na myśli, albo uwagi nad projektem pod tytułem: Myśli o niezawodnym utrzymaniu sejmów i liber i veto z projektami na konwokacją roku 1764. (Warszawa 1764). — Opera lyrica. (Warszawa) 1767. Wyd. nast. Warszawa 1826 w^| ze zbic^on Carmina posthuma (por. niżej).