76144 S5000280

³⁶ B. Stjernąuist:    Archaeological Analysis...,

s. 44 i n.; H. Mliller-Karpe: Stand und Aufgabcn des Forschungsunternehmens „Prahistorische Bronzefun-de" (w:) „lnstitut fur Vorgeschlchte der Universitat Frankfurt aif., Jahresbericht 1973”, s. 17; V. M. Maison: Stanovlenie..., s. 28; B. St jernąuist: Zur Analyse..., s. 105 i n.; H. J. Hundt; Produktionsgeschichtliche Stadien In der Entwicklung des donaulttndischen Schwert-gtisses (w:] „Actes du VII* Congrćs International des Sciences Prthistoriąues et Protohistoriąues” Vol. I, Praha 1970, s. 70 oraz H. C1 e e v e: Notes on the Study of Early Iron Industries [w:] „Actes du VII* Congrćs International des Sciences Prśhistoriąues et Protohistoriąues” VoL I, Praha 1970, s. 43.

billzacji i nieprzerwanego rozwoju innych znanych elementów).

Dopiero te wszystkie acz bardzo wyrywkowe uwagi pozwalają na zaproponowanie zespołu kryteriów archeologicznych, umożliwiających wyróżnianie zawodów na podstawie „niemych*¹ źródeł. Warunkami koniecznymi i wystarczającymi dla uznania, iż w danym społeczeństwie mogły powstawać lub już powstać zawody, są: 1) stwierdzenie typu gospodarki, pozwalającej na względnie trwałe produkowanie nadwyżek żywnościowych; 2) stwierdzenie istnienia wymiany.

Stwierdzenie szeregu dalszych elementów, takich jak np. dyferencjacja społeczna, rozbudowany społeczny podział pracy, tezauryzowanie dóbr, wniosek taki wzmacnia.

Poniżej podane kryteria nie mogą być oczywiście stosowane do zajęć podstawowych, tyczących zaspokajania elementarnych potrzeb. Po spełnieniu tych warunków za archeologiczne kryteria występowania jakiegoś zawodu w danym czasie na określonym terenie uważać można³⁶: 1) występowanie pozostałości miejsc dobywania r przetwarzania surowców; 2) powtarzalne występowanie wyspecjalizowanych narzędzi pracy; 3) występowanie pozostałości warsztatów produkcyjnych i/lub domostw osób, zajmujących się określoną produkcją; 4) występowanie grobów z wyspecjalizowanymi narzędziami pracy; 5) występowanie lokalnych form wytworów; 6) występowanie dużych stałych osad lub sezonowych miejsc kontaktowania się większych zespołów ludzi; 7) powtarzalne występowanie wytworów, których wykonanie wymaga znacznych umiejętności technicznych, a które nie są importami; 8) standaryzacja wytworów; 9) występowanie lokalnych przedstawień ikonograficznych i/lub plastycznych, obrazujących dane czynności i wytwory; 10) powtarzalne występowanie surowców, półwytworów lub form wyraźnie nieudanych technicznie; 11) występowanie oczywistych śladów procesów produkcyjnych w źródłach innych dyscyplin naukowych.

Im więcej tych zjawisk łączy się z jednego r», dzaju procesem produkcyjnym, tym więk^ prawdopodobieństwo, że był on wykonywany % wodowo. Oczywiście, wartość zaproponowanym kryteriów jest różna już choćby ze względu & różnice w stopniu ich obiektywizmu. Również n* silenie faktów zmienia przydatność poszczegól nych kryteriów: np. odkrycie na terenie osad zbioru form odlewniczych ma nieporównani większe znaczenie od odkrycia w takich że wam kach fragmentu jednej formy. Zasadne byłob pytanie o to, które z tych kryteriów muszą wj stępować, aby można było wyodrębnić dany a wód, bądź też jaka ilość stwierdzonych kryteria, wystarcza dla dokonania tego. Jest to jednak py tanie bez odpowiedzi, gdyż często możliwość & chowania się wytworów i narzędzi z nietrwałyć surowców jest tak znikoma, że praktycznie możni jej w ogóle nie uwzględniać. W ostatecznej więc instancji często subiektywne przekonanie badacz

0    tym, czy istniejące przesłanki wystarczają rozstrzygać musi o dokonaniu określenia. W takich wypadkach proponowane kryteria pozwala jł jedynie na eliminację faktów nieistotnych.

Rozważając zagadnienie instytucjonalizacji różnych zawodów, a więc, zgodnie z przytoczonym sformułowaniem J. Szczepańskiego, problem powstawania grup społecznych złączonych więzią wykonywania danego zawodu, należy zwrócić uwagę na to, czy materiał archeologiczny umożliwia wykrywanie tego rodzaju procesów, czy też mo$ być one rekonstruowane wyłącznie intuicyjnie Wydaje się, że można wskazać pewien zespół faktów, których występowanie stanowi dość prawdo podobne wskaźniki owego procesu instytucjonalizacji. Dane te zawsze jednak będą wyrywkowe

1    niepełne. W tym wypadku przydatne jest niewątpliwie wnioskowanie per analogiom z uwzględnieniem stopnia nasilenia tych i podobnych zjawisk; im więcej materiał wykazuje śladów istnienia w danej grupie społecznej różnych zinstytu-c jonalizowanych form działalności (a więc im bar dziej postępuje dyferencjacja społeczna), tym większe jest prawdopodobieństwo, iż zjawisko to dotyczy także rozmaitych zawodów. Natomiast za kryteria wyróżniania tego procesu dla grup zawodowych przyjąć można: 1) występowanie znaków producenta na wytworach; 2) powtarzalne występowanie grobów wyposażonych w narzędzia produkcji lub ich oczywiste substytuty; 3) powtarzalne występowanie domostw ze śladami procesów produkcyjnych; 4) występowanie na niewielkim terenie śladów współczesnych sobie pracowni, specjalizujących się w wytwarzaniu różnych

przedmid występou producen (kupców] technik i

Im w w odniei tym wię nieniu (1 Dodać n innych wodowy tu, odrę pominię metodai kryć lul

P o w

Pier wych (] neolitu tworów sporadj przeans mość n pojawić cej czai ty, istn proszor syjna j bywać rodków niektór możliw wa eks równie: są dat] chach i

w P, dzie kul paw. Sal rabianeg i butnie Medene Slovensł M. No\ rav£, _ttA.

88 T.

» a

vorgesch 1952, s. Clark: cze, Wai kop: M zdrój su dy” T. J miedzi r wozdanii 1931, s. *

14