76216 P1130627 resize

26

Przeniesione do określonych obszarów europejskich nowe cechy kulturowe i zdobycze cywilizacyjne bardzo szybko rozpowszechniają się w całym dorzeczu Dunaju, sięgając coraz bardziej na tereny północne, opanowane od końca eneolitu przez różne grupy kultury ceramiki sznurowej. Pewną rolę w procesie kulturowo-cywiliza-cyjnej integracji Europy środkowej mogła odegrać, jak już wspomniano, ludność kultury pucharów dzwono-watych. Pochodzenie tej ludności oraz geneza jej kultury nie są na razie jeszcze całkiem wyjaśnione. Ważne jest jednak dla przedstawionego tu obrazu rozwoju naszej cywilizacji wczesnobrązowej, że kultura ta występuje, a przynajmniej zaznacza swoją obecność prawie we wszystkich najstarszych wczesnobrązowych centrach strefy alpejsko-karpackiej. Jej reprezentanci najwyraźniej wchodzą w bezpośredni kontakt z ludnością tych rejonów, mieszają się z nią, przyjmując, jak zauważyliśmy, miejscowe cechy kulturowe. Dochodzi tam też do wytworzenia się zespołów mieszanych (R. Kalicz-Schreiber 1975) skąd już kultura pucharów dzwonowatych w nowej postaci dociera z całym środkowonaddunajskim „dorobkiem" kulturowym do Moraw, a stamtąd do Polski południowej. Podobne tendencje mieszania się z miejscowym podłożem wykazuje także inny, może starszy odłam kultury pucharów dzwonowatych, przemieszczający się północnym, nizinnym pasem Europy (U. Fischer 1975). Możliwe, że zgodnie z dawnymi przypuszczeniami ludność kultury pucharów dzwonowatych zajmowała się głównie wymianą, przede wszystkim wyrobów metalowych. Dawało jej to możliwości poruszania się na dużych przestrzeniach. Stąd byłoby też rzeczą zrozumiałą wnikanie jej do obszarów alpejsko-karpackich i utrzymywanie tak bliskich kontaktów z najstarszymi wczesnobrązowymi centrami osadnictwa i produkcji metalurgicznej. Reprezentanci tej kultury odegraliby poniekąd rolę europejskich Fenicjan, przyjmując i przekazując dalej nowe cechy kulturowe i zdobycze cywilizacyjne.

5. DALSZE TENDENCJE ROZWOJOWE

Z burzliwego okresu tworzenia się nowej cywilizacji i zapewne nowych stosunków etnicznych, omawiane obszary europejskie wchodzą szybko w fazę jakby pewnej stabilizacji. W miejsce zazwyczaj niewielkich i krótkotrwałych osiedli powstają przeważnie duże, najczęściej o wielu fazach zabudowy (telle). Niejednokrotnie są one ufortyfikowane za pomocą jednego lub nawet kilku (ryc. 11) pierścieni rowów i wałów ziemnych (np. w Otomani). Bardzo często umocniona jest jedynie mniejsza część osady, którą — jak sądzą pewni badacze — zamieszkiwały wyłącznie rodziny przywódców rodowych (N. Kalicz 1968, s. 132). Rozrastają się cmentarzyska (np. w Mokrinie). Używane przez szereg pokoleń, obejmują niejednokrotnie liczbę 1000 i więcej grobów, dzieląc się zazwyczaj wewnątrz na mniejsze grupy pochówków należących zapewne do poszczególnych rodzin (V. Moucha 1963). Tu i ówdzie dochodzą do głosu stare, miejscowe cechy obrządku pogrzebowego, zmieszane z nowymi (m. in. renesans ciałopalenia w niektórych kulturach, np. w nagyrćvskiej). Wzrasta gęstość zaludnienia. Na niektórych terenach dorzecza górnej Cisy niewątpliwie współczesne osady-telle oddalone są od siebie zaledwie 0,5-1 km. (N. Kalicz 1968, s. 115, ryc. 4). Następuje wyraźny rozwój hodowli (bydło, kozy, owce) oraz rolnictwa. Niektórzy badacze (np. N. Kalicz 1968,

M S

s. 187) przyjmują możliwość intensywnych form uprawy przy stosowaniu nawet nawożenia. W osadach odkrywane są warsztaty metalurgiczne produkujące ozdoby, broń, narzędzia techniką kucia i odlewania. Ogromnie wzrasta rola alpejskich ośrodków górniczych zaopatrujących w miedź duże obszary Europy. Przypuszcza się (H. J. Hundt 1961), że głównymi pośrednikami w dystrybucji surowca alpejskiego, a zapewne i półfabrykatów, zwłaszcza w kierunku północnym, była teraz ludność kultury Straubing w Bawarii. Eksploatowane są także złoża miedzi w Tatrach (rej. Bańskiej Bystrzycy) oraz

Ryc. 11. Otomani (Rumunia). Plan osady obronnej kultury otomańskicj

I - krawędi termy, 1 - rowy obronne, J - marona w-mia, 4 - wykopy a badan I93S r„ 5 - wykopy • badan 1959-19(6 r, W| 1. OtdentUcha