77719 P1190111

wyglądały; co więcej — ponieważ ogród musi mieć zawsze strażnika-ogrodnika, przeto i opis biblijny modeluje Jahwe na takiego strażnika. Na tego rodzaju pochodzenie biblijnej legendy o raju, która ma być wyrazem tęsknot hebrajskich koczowników za oazami Babilonu i innych miast-ogrodów doliny Eufratu i Tygrysu, wskazuje również i sama nazwa raju. Otóż niemieckie i angielskie Paradies wywodzą się z greckiego paradeisos i hebrajskiego pardes; te zaś — poprzez późnobabilońskie pardisu — pochodzą ze staro-irańskiego pairidaeza („obwałowany park”) ¹⁸³. Tak więc realne, ziemskie „raje” zostały przerzucone w czasy nader odległe, jako raje „czasów początku”.

Kosmogoniczny charakter idei raju wyraża się jednak nie tylko w tej mistyfikacji czasowej, ale i w motywie „drzewa rajskiego”, będącego bądź „drzewem życia”, bądź też „drzewem wiedzy", bądź wreszcie — jak w przekazie biblijnym — drzewem spełniającym obie te funkcje. Wątek „drzewa rajskiego” oraz towarzyszącej mu lub wymiennej z nim „góry rajskiej” zazębia się o następny wątek problematyki „przestrzeni sakralnej” — o kwestie „osi kosmicznej” i „centrum świata” ^,M. Geneza idei „osi świata” w kosmografiach religijnych jest dość jasna: skoro kosmos jest zbiorem rozmaitych obszarów, przeto musi istnieć jakiś ich integrator, niby obręcz, scalająca klepki w całość, lub nić, którą przewleczono przez jakiś zbiór (kartek książki. liści, suszonych ryb itd.). ów integrator przestrzeni religijnej, jakim jest cuci* mundi („oś świata”), scala przestrzeń także w ten sposób, że ją porządkuje w ja-

m* Bliżej o tym zob. np. T. C, Vrlesen: Ondorzoek naar de Pora-dlKwwrtidlliig bij de oude eemletiecfte uolken, Wagenlngen 1997:

f* Bliżej o tej problematyce zob. M. Ellade: Symbolika środka, „Znak", Kraków 1981, nr M, s. 1100—1401.

kąś sensowną hierarchię, łącząc wszystkie trzy światy: niebo, ziemię i podziemia. Zarówno „drzewo świata” (niemieckie Weltenbaum, angielskie Cosmic Tree), jak i „góra kosmiczna” spełniają te warunki: stojąc w „centrum świata”, wyrastają korzeniami lub podstawą z podziemi, przecinają sferę ziemską, a swymi wierzchołkami (koroną lub szczytem) giną w niebie. Takim bardziej znanym „drzewem świata" było np. germańskie Yggdrasil, a „górą kosmiczną” — indyjska Meru, święta mityczna góra braminizmu, buddyzmu i dżinizmu; babilońska Harszag-Kurkura; perska Ha-berazaiti (Hareburc); centralno-azjatycka Sumber (Su-mur, Semeru); germańska (w eposie Edda) Himming-bjorg; góra w raju biblijnym (Genesis II, 10—14) >**.

Religijna koncepcja życia

Istotną część kosmologii religijnej — może nawet ważniejszą niż dotychczas omawiane problemy genezy, istoty i budowy świata nieorganicznego — stanowi religijna teoria życia, którą nazwiemy tu sobie „bio-zofią religijną” ¹⁶°. W skład tej części doktryny wchodzą zarówno ogólne wierzenia na temat życia, jego genezy, sposobów przejawiania się, substratu itp.. jak i bardziej szczegółowe mniemania o zwierzętach („zoologia religijna”), roślinach („botanika religijna") oraz poglądy na anatomię, fizjologię itd.

im Bliżej o łych kategoriach przestrzeni religijne] zob. M. Ellade: Dos Helllge und das Profana, Hamburg INI. rozdz. HUE Phiipot: The Sacred Tree, London INI, B. Bauetkreta: Arbor Vltoe. Der Le-bansbaiim..., MUnchen 1938. N. Parrot: Lei reppreeeuMMma de 1'arbre ner*.... Parli 1931; J. Jeremlaa: Der Cotteeberp.... js». H. G. Quartth Walca: The mouuteln o/ Cod, London 1983.

im „Btozotla” pochodzi od greckiego bios — tycie, I jophlo — zaą-droSĆ, Wolimy wprowadzić tu ten termin, nu mowie o ..biologii'' religijnej, albowiem przez „biologie” przy rwy czalttbuy sic NmMMt naukową, empiryczną wiedzą o przyrodzie iywej.