78140 kupisiewicz dydaktyka ogólna
8

40 Dydaktyka ogólna

lekcyjnych, arkuszach ocen, protokołach z zebrań rady pedagogicznej, notatkach nauczycieli, dokumentacji badań lekarskich czy psychologicznych. Chodzi tu zwykłe o dane dotyczące treści kształcenia, właściwości środowiska ucznia (rodzina, grupy rówieśnicze pozaszkolne), jego zachowania, stanu zdrowia, właściwości psychicznych, trudności wychowawczych itp. Bogatym źródłem informacji są ponadto wszelkie wytwory uczniów: prace pisemne, wiersze, pamiętniki, rysunki, prace plastyczne, różne utwory muzyczne (utrwalone na taśmie magnetofonowej lub wideo). Informacje zdobyte za pomocą analizy tych dokumentów wzbogacają wiedzę o uczniu oraz stanowią cenną pomoc przy interpretowaniu wyników eksperymentu i obserwacji.

Metodą analizy dokumentów posługujemy się w badaniach dydaktycznych również w celu dokonania oceny dorobku epok minionych oraz dla opracowania charakterystyki współczesnych systemów dydaktycznych W' innych krajach. W pierwszym wypadku metoda ta zyskuje pewne cechy metod historycznych, w drugim zaś upodabnia się do metod stosowanych w pedagogice porównawczej.

6. Opracowanie wyników badań

Ilościowe opracowanie wyników badań dydaktycznych, stanowiące przeważnie jeden z ich końcowych etapów, wymaga stosowania różnorakich analiz statystycznych. Dzięki nim staje się możliwe przedstawienie uzyskanych wyników' w porównywalnych kategoriach liczbowych.

Analiza statystyczna obejmuje zjednej strony statystyczny opis wyników' uzyskanych w badaniach, z drugiej zaś - statystyczną weryfikację hipotez.

Na opis składają się takie czynności, jak ustalanie wielkości miar tendencji centralnej (średnia arytmetyczna, mediana), odchylenia standardowego, miar dyspersji, a także właściwości rozkładu wyników. Ponadto opis statystyczny może polegać na zestawieniu wyników - ujętych w liczbach bezwzględnych lub też w postaci wskaźników' procentowych - w formie tablic korelacyjnych.

Z kolei weryfikację postawionych hipotez przeprowadza się za pomocą wnioskowania statystycznego. Umożliwia ono udzielenie odpowiedzi na pytanie, czy zaobserwowana różnica między wynikami uzyskanymi przez badane grupy jest statystycznie istotna. Przeprowadzając wnioskowanie statystyczne, możemy ponadto ustalić z określonym stopniem prawdopodobieństwa, czy otrzymana różnica jest wynikiem przypadku, czy też powstała jako rezultat działania zmiennej niezależnej.

Analiza statystyczna opiera się na teorii prawdopodobieństwa, wskutek czego formułowane dzięki niej uogólnienia mają charakter jedynie sądów' prawdopodobnych.

Uogólniając, można przyjąć, że badania dydaktyczne, podobnie jak inne badania naukowe, powinny opisywać analizowaną rzeczywistość (funkcja deskryptywna), wyjaśniać wykrywane związki i zależności (funkcja eksplanacyjna), a także umożliwiać przewidywanie przebiegu zjawisk i procesów związanych z nauczaniem - uczeniem się (funkcja prognostyczna lub predyktywna). W tym celu wskazane jest prowadzenie badań w sposób uwzględniający następujące fazy:

•    Ustalenie zmiennej zależnej i określenie jej związków z istotnymi dla niej zmiennymi niezależnymi. W tej fazie badań podstawowe znaczenie mają pytania: Co jest zmienną zależną? Od czego i w jaki sposób zmienna ta zależy?

•    Sprecyzowanie tzw. pytań i hipotez istotnościowych. Zasadniczym pytaniem, otwierającym tę fazę badań, jest: Jakie zmienne niezależne są istotne dla danej zmiennej zależnej?

•    Formułowanie hipotez o związkach danej zmiennej zależnej z istotnymi dla niej zmiennymi niezależnymi, co wiąże się z tzw. operacjonali-zacją zmiennych, ich niejako przekładem z języka teoretycznego na język obserwacji.

•    Sprawdzenie hipotez o tych związkach, a także ewentualne wprowadzenie nowych zmiennych, niezależnych od planu badań.

•    Uogólnienie wyników badania. Dla tej fazy badań podstawowe pytania brzmią: Jaki jest zasięg wniosków sformułowanych w wyniku badań? Czy wnioski te są reprezentatywne dla całej populacji, której tylko próba była przedmiotem badania? (por. Brzeziński, 1978, s. 11-17: Gagne, Briggs, Wagcr, 1992, s. 305-327).

Sprawdzian 3

1.    Opisz obserwację, eksperyment naturalny i eksperyment laboratoryjny, wskazując dzielące jc różnice.

2.    Podaj przykłady związków przyczynowo-skutkowych, strukturalnych i funkcjonalnych.

3.    Wymień cechy, jakim powinny odpowiadać testy dydaktyczne.

4.    Uzasadnij, co to znaczy, że badania dydaktyczne - podobnie jak inne rodzaje badań naukowych - powinny opisywać analizowane zjawiska i procesy, wyjaśniać zachodzące między nimi związki oraz umożliwiać przewidywanie ich skutkowe

Bibliografia

Brzeziński J. Elementy metodologii badań psychologicznych. Warszawa 1978, PWN.

Gagne RM. i In. Zasady projektowania dydaktycznego. Warszawa 1992, WSiP. Krajewski W. Prawa nauki. Przegląd zagadnień metodologicznych. Warszawa 1982, „Książka i Wiedza".

Okoń W., Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej. Warszawa 1998, Wyd. „Żali". Zaczyński W. Praca badawcza nauczyciela. W^nwa mna pzws