78742 IMG 31 (2)

ZAKOŃCZENIE

Zaprezentowane w książce problemy dotyczące przejawów i przyczyn nieprzystosowania społecznego oraz różnych aspektów zapobiegania i przeciwdziałania im w szkole nie wyczerpują — rzecz jasna — wszystkich zagadnień związanych z pracą wychowawczą z uczniami trudnymi. Brak w niej na przykład przedstawienia form pracy korekcyjno-wyrównawczej w klasach początkowych (por. Ratajczak Z., 1980) i ukazania możliwości pracy pedagoga szkolnego z uczniami sprawiającymi trudności wychowawcze (por. • Jundziłł' I., 1980). Z pewnością pewien niedosyt mogą budzić sposoby zapobiegania’ trudnościom i niepowodzeniom w nauce u tego rodzaju uczniów, a także ich przezwyciężanie, zwłaszcza poprzez przestrzeganie zasady indywidualizacji w wychowaniu i kształceniu (por. Kuligowska K., 1976; Lewowicki T., 1977). Można by również oczekiwać zaprezentowania takich technik psychoterapeutycznych, jak psychogimnastyka, muzykoterapia lub projekcyjna arteterapia, czyli wykorzystywanie twórczej aktywności uczniów. Wzbogaceniem treści książki byłoby również zarysowanie sposobów rozwiązywania konfliktów nauczycieli z uczniami w ściśle określonych sytuacjach życia szkolnego (por. Rylke H., Klimowicz G., 1983; Becker G. E., 1985) i zasygnalizowanie podejmowania przez szkołę prób zapobiegania i przeciwstawiania się narkomanii wśród uczniów (por. Cekiera C., 1985), - i

Pominięcie lub zbyt wąskie omówienie w książce niektórych zagadnień uzasadnione jest w szczególności tym, iż podczas jej przygotowani^ nie stawiano sobie zbyt wygórowanego celu. Było nam — jak wiadomo — głównie uprzystępnienie nauczycielom naj*

bardziej elementarnej wiedzy na temat codziennej pracy wychowawczej z uczniami trudnymi podczas lekcji przedmiotowych, godzin wychowawczych i zająć pozalekcyjnych. Niewątpliwie słabą stroną książki jest też brak wystarczającej konkretyzacji niektórych zgłaszanych dezyderatów postępowania pedagogicznego. Niedosyt ten wynika z faktu, iż nie zawsze podczas przygotowania tekstu dysponowałem właściwymi przykładami z życia szkoły.

W tym miejscu pragnę raz jeszcze podkreślić, iż ukazane w książce sposoby zapobiegania nieprzystosowaniu społecznemu uczniów i jego przezwyciężania nie stanowią żadnego panaceum na napotykane trudności w zachowaniu i nauce. Wykorzystanie ich wymaga twórczego i krytycznego podejścia, a w szczególności dostosowania do konkretnych sytuacji wychowawczych, z jakimi nauczyciel spotyka się w swej praktyce pedagogicznej oraz jego osobistych możliwości wywierania konstruktywnego wpływu na dzieci i młodzież z zaburzeniami w zachowaniu i nauce. Słowem, pozostawiają one miejsce na własną inicjatywę i pomysłowość, co do praktycznego zastosowania zarysowanej koncepcji zapobiegania i przeciwstawiania się trudnościom wychowawczym w szkole. Szczególnie przydatne mogą okazać się one dla nauczycieli szczerze zaangażowanych w usprawnienie organizacji pracy i życia uczniów nieprzystosowanych społecznie, a także nauczycieli — nowatorów w najszerszym znaczeniu tego słowa.

Z książki mogą korzystać wszyscy nauczyciele, dla których nieobojętna jest praca wychowawcza z dziećmi i młodzieżą. Rozdziały V i VI polecam zwłaszcza wychowawcom klasowym, ale mogą okazać się przydatne także pozostałym nauczycielom. Myślę też, że do niektórych rozdziałów warto wracać w zależności od własnych potrzeb i zainteresowań oraz sytuacji wychowawczej w klasie i szkole. W każdym razie książka niniejsza umożliwia wybiórcze ż niej korzystanie, tj. niekoniecznie ze wszystkich zawartych w niej rodziałów.

Ponadto godny uwagi jest fakt, iż postulowana dbałość o uczniów nieprzystosowanych społecznie nie zwalnia nauczycieli w żadnym razie od zainteresowania się również pozostałymi uczniami klasy. Nauczyciel nie traci z pola widzenia żadnego z powierzonych mu uczniów. Wszyscy są mu bliscy i drodzy sercu