81029 skanowanie0002

towaru na towar przechodził on przez stadia pośrednie, używające różnego rodzaju pie* niądza nieinonetamego, osiągając w końcu ten poziom, w którym kawałek metalu o okreśłól nej wadze i zawartości kruszcowej stał .się podstawą transakcji. Stąd już. tylko krok do opa-5 trzenia go stemplem — gwarancją władzy odpowiedzialnej, czyli do stworzenia monety! Ten krok został dokonany w kręgu państw śródziemnomorskich około połowy VII w.| p.n.e. Na tych terenach już od III tysiąclecia p.n.e. kawałki kruszcu lub wyroby metalowej używane były w handlu jako przyjęty środek wymiany. W Mohendźo Daro znaleziono! skarb z tego czasu, zawierający sztabki metalu, a w Troi II — zespół sześciu sztabek srebra^ Wiemy, że w Egipcie używano złotych pierścieni jako środka płatniczego, a mieszkańca innych krain traktowali brązowe siekierki, trójnogi czy inne wyroby metalowe jako pie-J niądz lokalny. Można się jednak domyślać, że te przedmioty miały większą wartość i słu3 żyły do załatwiania większych transakcji. Mniejsze opłaty uiszczano początkowo w natu-i rze, potem dzielono sztabki metalu na drobne cząsteczki, i w ten sposób uzyskiwano pie-1 niądze o mniejszej wartości; aby kawałków tych. nie odważać każdorazowo na wadze i niej sprawdzać jakości zawartego w nich metalu* zaczęto przykładać do nich stempel gwarahl cyjny, który stanowił znak emitenta.

Z najwcześniejszymi obiektami tego rodzaju spotykamy się w Azji Mniejszej. Trudno! dziś z cah pewnością stwierdzić, czy dokonali tego Grecy z miast nadmorskich, czy też] król Lidii pierwszy nakazał przybić swój znak na krążku metalowym. W depozycie funda! cyjnym świątyni Artemidy w Efezie, ukrytym najprawdopodobniej w ostatniej ćwieręu VII w. p.n.e., znaleziono zabytki, które pozwalają nam uchwycić ten moment przejściowy! Odkryto tam zespół kawałków metalu—-srebra i elektronu, z których jedne były zupełnie! pozbawione przedstawienia, inne miały już, jakkolwiek bardzo prymitywne, odciśniętemu nich wizerunki (tabl. I I). Część tych przedstawień zdołano określić, jako zhaki gwarant! cyjne króla Lidii, inne były zapewne stemplami miast jońskich, a nawet być może odciskami pieczęci osób prywatnych. Jakkolwiek te pierwsze monety wykonane ze szlachetnego! metalu nie miały jeszcze charakteru ogólnie przyjętego środka płatniczego — większość operacji handlowych odbywała się jeszcze na zasadzie wymiany prymitywnej — stworzeń nie jednostek o określonej i gwarantowanej ilości metalu ułatwiało wyliczanie obowiązko-1 wych opłat czy żołdu dla żołnierzy najemnych. Na pewno było to jednym z powodów szyb! kiego rozprzestrzeniania się „wynalazku” monety w świecie greckim i poza jego granicami!

Rozbicie świata greckiego na wiele niezależnych od siebie państw-miast, stworzyło specyficzne warunki dla rozwoju pieniądza. Każde państwo chciało mieć własną monetę^' różną od sąsiadów. Powodowało to ogromne zróżnicowanie greckich emisji monetarnych. Monety musiały być charakterystyczne w sposób jednoznaczny. Osiągano to przez przyję-6 określonego systemu i wyróżnienie oryginalnym wizerunkiem,, a później i napisem!

Metale, z których wybijano monety. Moneta, w swoim pierwotnym załoźeniij była pełnowartościowa. Powstałą ze stempla gwarancyjnego odbitego na określonej ilości^; określonego szlachetnego metalu i tyle była warta, ile wart był zawarty w niej metal. Najwcześniejsze monety wykonane były ze srebra i elektronu. Do niedawna przeważało przekonanie, że elektron — stop złota i srebra—używany do wyrobu tych okazów był znaj-: dowąny w stanie naturalnym. Ostatnio pogląd ten został podważony, jakkolwiek dużo różnice w składzie procentowym stopu nie są jeszcze do końca, wyjaśnione. Elektronowej monety biło wiele miast w zachodniej Azji Mniejszej i Lidia dó potowy VI w. p.n.e. Nie-i które monnico mnionzjatyckio kontynuują cmittfo w tym molulu jeszcze i w V w., olo w tym czasie skład aliaźu jest już ściślej określony i kontrolowany. Źródłem metalu do wybijaniu tych egzemplarzy były przede wszystkim obfite złoża złota u stóp góry Tmolos i koryto złotodajnej rzeki Paktolos w Azji Mniejszej. Z nich też czerpał sławny z legendarnych bogactw Krezus, gdy zdecydował się. na wybijanie złotych „krezejków”. W późniejszych wiekach szybko rosnąca potęga Macedonii oparła się na złocie pochodzącym z gór Pan-gaion, skąd pochodził metal dla licznie emitowanych złotych staterów macedońskich. Egipt zaś wybijał wspaniałe wielkie monety złote: sześcio- i ośmiodrachmowe, czerpiąc obficie z pokładów złota na Pustyni Arabskiej i z Nubii. Podstawowym jednak metalem, z którego wykonano większość monet greckich, było srebro. Źródłem jego były kopalnie na wyspach Morza Egejskiego i w słynnym okręgu Laurion w Attyce czy pokłady srebrno* nośnych rud ołowiu na terenach zamieszkanych przez plemiona ‘tracko-macedońskie. Fenicjanie, a potem Kartagióczycy, czerpali ze złóż na,Półwyspie Iberyjskim. Monety brązowe pojawiły się dopiero w V w. p.n.e., prawdopodobnie początkowo na Sycylii mieszkańcy tamtejszych miast mieli w pobliżu zasoby miedzi w Etrurii, Sardynii lub nieco dalej na Półwyspie Iberyjskim. Natomiast Grecję właściwą i Azję Mniejszą zaopatrywał) zapewne bardzo bogate złoża na Cyprze.

Podstawowe systemy monetarne dotyczyły przede wszystkim jednostek srebrnych, Systemy monetarne związane były ściśle z systemami wagowymi. Wagi greckie oparte były na babilońskich i bazowały w zasadzie na systemie sżeśćdzieśiętnym. Podstawową jednostki) był talent, który odpowiadał 60 minom, a mina 60 szeklom, ale w systemach monetarnych dzielono ją na 100. Z tych właśnie podziałek miny wywodzą się jednostki monetarne, juk szekel, stater czy drachma. W zależności od przyjętego systemu wagi tej jednostki bvl\ różne. Najbardziej popularnymi systemami były:

system lidyjski,	stater złoty	8,10 g
zwany później perskim	. Stater srebrny; ..	11,20 ^
system milezyjski	stater	14,00 §
	dzielił się na ^1 2, ^1 3, ^1 4 i	^1 6
system fenicki	stater	12,57 g
	drachma	6.28 g
system eubejski,
zwany-później attyckim	stater (tetradrachma)	17,45 g
	drachma.	4,36 g
system eginecki	stater	12,60 g
	drachma	6,20 g
system koryncki	stater	8,60 g
	drachma	2,80 g
system fokajski	stater	16,50 g
(elektronowy)	hekte (}l6 statera)	2,70 g,

Podane tu wagi poszczególnych jednostek (zwłaszcza w odniesieniu do miejsc po pi/» • Ili ku) sygnalizują wagi przeciętne, gdyż monety starożytne nie były wykonywane / tu luj pn cyzją, aby wyeliminować wahania ich ciężaru.

Oprócz tych zasadniczych systemów zaobserwować można wiele lokalnych odmian i odchyleń. Obserwując na mapie zasięg poszczególnych systemów można prześledził ‘libry wpływów i związki, jakie łączyły miastu nieraz bardzo od siebie oddalone, Normal