81375 skanuj0009 (262)

182 LeuManouich

cielskim tańcu. Jedyne, czego oczekuje się od odbiorcy, to pozostanie nieruchomym.

Teoretycy filmu zawsze traktowali ową nieruchomość odbiorcy jako podstawową cechę kina. Friedberg pisała: „Od Baudry^ego (porównującego filmowy odbiór do platońskiej jaskini) do Mussera wszyscy stwierdzają, że kino opiera się na nieruchomości odbiorcy siedzącego na widowni” (Friedberg 1993, 134)¹. Jean-Louis Baudry jest z pewnością tym autorem, który kładł największy nacisk na nieruchomość jako podstawę filmowej iluzji. Baudry cytował Platona: „W niej (jaskini - przyp. A. H.] oni siedzą od dziecięcych lat w kąjdanach; przykute mają nogi i szyje, tak że trwają na miejscu i patrzą tylko przed siebie; okowy nie pozwalają im obracać głów” (Baudry 1992, 74). Według Baudr/ego owa nieruchomość i zamknięcie sprawiają, że więźniowie-odbiorcy mylą reprezentację z percepcją, przez co cofają się do dzieciństwa, gdzie były one nieodróżnialne. Stąd też nieruchomość odbiorcy stanowi podstawowy warunek filmowej przyjemności, co opiera się raczej na psychoanalitycznym wyjaśnieniu Baudr^ego, a nie jest wynikiem historycznego przypadku. Okno Albertiego, perspektywiczne maszyny Diirera, kamera obskura, fotografia, kino — w przypadku wszystkich tych aparatów opartych na działaniu ekranu podmiot musiał pozostawać nieruchomy. Jak to spostrzegawczo ujmuje Friedberg - postępującej ruchliwości obrazu towarzyszyło postępujące uwięzienie odbiorcy: „Podobnie jak «mobilność» spojrzenia stała się bardziej «wirtualna» wtedy, kiedy rozwinęły się malarskie (a potem fotograficzne) techniki realistycznego obrazowania, kiedy ruch był sugerowany za pomocą zmian w oświetleniu (a następnie zdjęć filmowych), tak i obserwator stał się bardziej nieruchomy, pasywny, gotowy na przyjęcie schematu wirtualnej rzeczywistości ukazanej przed jego nieruchomym ciałem” (Friedberg 1993, 28).

Co dzieje się z tym zjawiskiem w chwili pojawienia się pozbawionego ekranu aparatu reprezentacji, jakim jest rzeczywistość wirtualna? Z jednej strony stanowi ona zasadnicze zerwanie z tą tradycją. Tworzy zasadniczo nowy typ związku pomiędzy ciałem odbiorcy a obrazem. W przeciwieństwie, do kina, gdzie ruchoma kamera porusza się niezależnie od unieruchomionego odbiorcy, teraz to patrzący musi poruszać się w fizycznej przestrzeni celem doświadczenia ruchu w wirtualnej przestrzeni. To tak jakby kamera była zainstalowana na głowie użytkownika. A zatem, aby spojrzeć w przestrzeń wirtualną, należy spojrzeć w .przestrzeń fizyczną; aby „wirtualnie” zrobić krok do przodu, należy wykonać ten krok fizycznie i ^^TO^^|Mp^atrzący? nie” jest już dłużej przywiązany, unieruchomiony, uśpiony przez aparat podsuwający mu gotowe obrazy; teraz to odbiorca musi wykonać pewną pracę, musi mówić, aby coś zobaczyć.

Jednocześnie rzeczywistość wirtualna krępuje ciało w niespotykanym dotychczas stopniu. Widać to szczególnie wyraźnie W przypadku pierwszych modeli rzeczywistości wirtualnej zaprojektowanych przez Sutherlanda i jego zespół w latach sześćdziesiątych, o czym już wcześniej wspominałem. Opisując historię rzeczywistości wirtualnej Howard Rheingold stwierdza: „Sutherland był pierwszym, który zaproponował umieszczenie małego ekranu komputerowego w lornetce (co nie było takie łatwe wziąwszy pod uwagę sprzęt lat sześćdziesiątych), a przez to włączenie punktu widzenia użytkownika w środek graficznego świata komputera” (Rheingold 1991, 104). Rheingold pisze dalej: „Aby zmienić wygląd grafiki komputerowej w trakcie poruszania się użytkownika, potrzebny był jakiś rodzaj narzędzia śledzącego kierunek spojrzenia. Ponieważ w tamtych czasach kierunek spojrzenia użytkownika dawało się mierzyć za pomocą mechanicznych narzędzi, i ponieważ HMD (Head Mounted Display - wyświetlacz umieszczony na głowie) był zbyt ciężki, wobec tego użytkownicy pierwszych systemów HMD Sutherlanda umieszczali swą głowę w urządzeniu podwieszonym do sufitu. Użytkownik wkładał swą głowę do metalowego urządzenia o nazwie „Miecz Damoklesa” (Rheingold 1991, 105).

Dwie tuby łączyły wyświetlacz z prowadnicami na suficie, „czyniąc z użytkownika więźnia maszyny w sensie fizycznym” (Rheingold 1991,109). Użytkownik był w stanie obracać się i kręcić swoją głową w każdym kierunku, lecz nie był w stanie odsunąć się od

¹⁰ Typowy system RW oferuje inne sposoby przemieszczania się. Przykładowo, umiejętność poruszania się w przód w jednym kierunku za pomocą prostego naciśnięcia guzika na joysticku. Jednakże aby zmienić kierunek poruszania się, użytkownik musi zmienić pozycję swego ciała.

1

Autorka odwołuje się do artykułów Baudry (1992) oraz Musser (1990).