81989 IMG89 (9)

98

Hayden Whitc

dowanie fikcyjnym charakterze (Romans, Komedia, Tragedia i Satyra).

Gdyby serie podlegały zapisowi w porządku zgodnym 2 oryginalną kolejnością wydarzeń, przy założeniu, iż samo ich uporządkowanie w sekwencję czasową stanowi rodzaj wyjaśnienia, dlaczego zaszły w danym miejscu i chwili, mielibyśmy do czynienia z czystą formą kroniki .Jeśliby wszakże kategorie czasu i przestrzeni stały się jedynymi znaczącymi czynnikami interpretacji, byłaby to kronika w formie „naiwnej”. W przeciwieństwie do niej można by zaproponować jako logiczną możliwość formę „sentymentalną”; ironiczne zaprzeczenie, jakoby seria wydarzeń historycznych miała jakiekolwiek znaczenie ogólniejsze, ucieleśniała jakąś wyobrażalną strukturę fabularną, czy też w ogóle dawała się pojmować jako opowieść z wyraźnym początkiem, częścią środkową i zakończeniem. Takie opisy przeszłości można by sobie wyobrazić w funkcji antidotum na ich fałszywe bądź nadmiernie sfabulaiyzowane odpowiedniki (opisane powyżej modele nr 2, 3, 4 i 5) i potraktować jako ironiczny powrót do prostej kroniki ustanawiającej jedyny sens, jaki przyjąć może historia uprawiana z poczuciem poznawczej odpowiedzialności. Oto jak prezentowałyby się takie postacie historiografii:

(6)    —.jji”

a cudzysłów oznaczałby w tym przypadku świadomą interpretację zdarzeń wyłącznie w sensie ich seryjności.

Schemat ten jest oczywiście wysoce abstrakcyjny i nie daje I pojęcia o całej gamie hybryd oraz wariantów możliwych w ob-rębie wyróżnionych przy jego pomocy typów, sądzę jednak, iż pozwala on wyobrazić sobie, jak wydarzenia mogą być fabularyzowane na różne sposoby bez naruszania wymogów ich chronologicznego uporządkowania (niezależnie od tego, jak się je rozumie), co w efekcie pozwala na alternatywne

i wzajemnie wykluczające się, acz na równi dopuszczalne interpretacje tego samego zespołu. W Metahistory próbowałem pokazać, jak wyglądały takie hybrydy i warianty w dziełach najznakomitszych historyków dziewiętnastego stulecia - w książce tej sugerowałem, iż klasyczne ujęcia historii zawsze odzwierciedlają usiłowania, by z jednej strony sfabula-ryzować serię wydarzeń w sposób adekwatny, z drugiej zaś wziąć także pod uwagę inne dopuszczalne fabularyzacje. To właśnie dialektyczne napięcie między dwiema lub więcej niż dwiema możliwymi fabularyzacjami jest sygnałem krytycznej samoświadomości towarzyszącej każdemu historyków uznawanemu za klasyka.

Opowieści historyczne dotyczą zatem nie tylko wydarzeń, lecz również możliwych zbiorów relacji, w jakie mogą się one układać. Relacje te nie są jednakże immanentne względem samych wydarzeń; istnieją one wyłącznie w umyśle zajmującego się nimi historyka pod postacią typów obecnych w mitach, przypowieściach, folklorze, wiedzy naukowej, religii oraz literaturze, które składają się na jego kulturę. Co wszakże, moim zdaniem, istotniejsze, relacje te tkwią immanent-nie w samym języku, którego historyk musi użyć jako narzędzia opisu zdarzeń, zanim jeszcze rozpocznie ich naukową analizę bądź też fikcyjną fabularyzację. Jeżeli bowiem jego celem jest zaznajomienie nas z nieznanym, musi on odwołać się do retoryki, a nie do terminów technicznych mających wartość tylko dla tych, których nauczono się nimi posługiwać, i tylko w odniesieniu do tych zespołów wydarzeń, co do których przedstawiciele danej dyscypliny ustalili jednolitą terminologię. Historiografia nie posiada takiej powszechnie uznanej terminologii, ani też nie opiera się na żadnej umowie co do zakresu wydarzeń stanowiących jej właściwy przedmiot. Dla historyka narzędziem kodowania, komunikacji i wymiany jest potoczny język ludzi wykształconych. Oznacza to, iż jedynymi instrumentami, przy pomocy których może on nadawać swym danym znaczenie.