82106 Zdjęcie1139

minariów socjologicznych specjalnych dla osób które Już biorą czynny udział w życiu społecznym. politycznym lub ekonomicznym i chcą mieć pomoc i kierownictwo socjologów w opracowaniu poszczegó!nych zagadnień związanych z ich pracą***¹. Pisząc ten list, Znaniecki nie wiedział jeszcze, że uzyskał nominacje na profesora nadzwyczajnego Uniwersytetu Poznańskiego (t marca 1920 roku).

Już na początku najbliższego roku akademickiego utworzona dla Znanieckiego Katedra Filozofii III została przemianowana na Katedry Socjologii i Filozofii Kultury. Nazwa ta odpowiadała dość dokładnie zakresowi ówczesnych zainteresowań Znanieckiego. Jak można sądzić, zamierzał on uprawiać równolegle obie dziedziny, co prawda w jego ujęciu poniekąd przeciwstawne. gdyż socjologia miała stosować nomote-tyczny punkt widzenia, filozofia kultury natomiast „punkt widzenia ciągłości twórczego rozwoju** “. Z biegiem lat Znaniecki będzie poświęcał coraz więcej uwagi socjologii.

1 października 1921 roku Znanieckiego mianowano profesorem zwyczajnym Uniwersytetu Poznańskiego, gdzie pozostał prawie przez cały okres międzywojenny. Jest to najbogatszy w dokonania rozdział jego biografii, mniej obfitujący w wydarzenia i doniosłe decyzje życiowe, wypełniony natomiast twórczą pracą i rosnącym uznaniem w kraju i za granicą. Skończyło się mozolne szukanie własnej drogi, rozpoczął się trud posuwania ąię naprzód drogą już wytyczoną, poszerzania jej, opracowywania szczegółów i pozyskiwania współpracowników. Znaniecki tworzy i rozbudowuje swój system so-

ⁿ Z. Dulczewakl, Sześćdziesiąte „urodziny** aocjoto-pit to Ponaniu, „Kultura i Społeczeństwo".    .

XXV, nr 1—1, s. 344.    * ^u

^M T. Znaniecki, Upadek cywilizacji zachodniej. Szkic z pogranicza filozofii kultury ł socjologii. Poznań im (cytowane dalej jako UCZ), t. V.

cjologiczny, kładzie jednocześnie podwaliny instytucjonalne polskiej socjologii.

I Program Znanieckiego rysuje się wyraźnie już od pierwszych lat pracy w Poznaniu. Upadek cy~ urflizacji zachodniej (1921) pokazuje jego stanowisko wobec palących problemów społecznych i politycznych ówczesnego świata. Wstęp do socjologii (1922) przynosi bardzo szczegółowy zarys poglądów naukowych, które Znaniecki będzie rozwijał do końca życia z zadziwiającą konsekwencją, niekiedy wręcz monotonią. W następnych latach ukazują się kolejne dzieła: The Laws of Social Psychology (1925), Socjologia wychowania (t. I —1928; t. II —1930), Miasto u) świadomości jego obywateli (1931), The Method of pociology (1934), Ludzie teraźniejsi i cywilizacja przyszłości (1934), Social Actions (1936).

Wyliczenie to obejmuje tylko pozycje najobszerniejsze, ponieważ wszystkie prace z okresu poznańskiego wypełniają niemal połowę bibliografii Znanieckiego. Także niektóre prace późniejsze powstały w zarysie już wtedy, jak na przykład studium o społecznej roli uczonego. Dochodzą do tego liczne odczyty, referaty i wykłady, które nie zdążyły przybrać kształtu artykułów i książek. Tworząc tak liczne dzieła własne, Znaniecki inspirował jednocześnie prace swoich uczniów, a także innych badaczy. Był też inicjatorem konkursów pamiętnikarskich, jako projektodawca konkursu na życiorysy własne robotników (1921), który przyniósł m.in. głośne autobiografie Władysława Berkana i Jakuba Wojciechowskiego, i twórcą tzw. metody autobiograficznej w socjologii, która bywa uważana za wielki tytuł do chwały socjologii polskiej. Na II Zjeżdzie Socjologów Polskich w 1935 roku Znaniecki przedstawił ambitny Projekt zbiorowych badań socjologicznych nad społeczeństwem polskim jako całością.

Druga dziedzina aktywności Znanieckiego w okresie poznańskim to organizacja żyda nauko-

29