85866 symbol010

20

częściej na podstawie ich domniemanego, pozautylitarnego charakteru (np. Węgrzynowicz 1982, 21; Limisiewicz 1987; 47 itd.).

Wykrywanie rzeczywistych treści, leżęcych u podstaw wierzeń religijnych, stawiaję sobie za cel badacze z kręgu marksistowskiego historyzmu. Stąd też wskazuję oni na prawidłowość drogi badawczej określonej następujęcymi etapami(Węgrzynowicz 1982, 12; Szafrański 1987, 12; Łowmiański 1986, 398):

I. Odtworzenie poziomu sił wytwórczych.

II. Ustalenie struktury społecznej kultury archeologicznej.

III. Określenie formy wierzeń w zgodzie ze strukturę społe-cznę.

A. Posern-Zieliński, uznajęc powyższe pryncypia, przedstawił konkretnę procedurę, którę winien stosować archeolog - religioznawca (Posern-Zieliński 1983, 196-197):

I. Hipoteza o sakralności zabytku.

II. Weryfikacja archeologiczna i religioznawcza hipotezy.

III. Odniesienie efektów weryfikacji do istniejęcej wiedzy o badanym społeczeństwie.

Już w fazie I występuje selekcja źródeł archeologicznych, zwięzana z negatywnym wynikiem interpretacji faktu w kategoriach techniczno-użytkowych (Posern-Zieliński 1983, 198). Kolejne etapy procedury badawczej (II i III) obarczone sę tymi przesłankami, które legły u podstaw samej hipotezy o "sakralności" zabytku archeologicznego. Wszelkie weryfikacje i odniesienia prowadzę w rezultacie ku dalszym, nie mniej hipotetycznym ustaleniom innych badaczy (jeśli wykorzystuję oni podobny schemat postępowania) .

W metodzie strukturalnej, omówionej na przykładzie pracy A. Limisiewicza, wnioskowanie oparte jest na przebiegu procesu komunikacyjnego (Limisiewicz 1987, 48-55):

I. Hipoteza o istnieniu przekazu komunikacyjnego.

II. Odkrycie kodu i opis desygnatu przekazu.

III. Określenie nadawcy i odbiorcy w przekazie.

Selekcja dokonana na I etapie wnioskowania, sprowadza się do stwierdzenia, że funkcja dekoracyjna ornamentyki jest wtórna w stosunku do symbolicznej (Limisiewicz 1987, 47).

Ponieważ nie można się zgodzić, że autor owej hipotezy faktycznie badał kontekst kulturowy zabytku, etapy II i III pozostaję do I w takim stosunku, jak miało to miejsce w propozycji

A. Posern-Zielińskiego. Uznanie danego przekazu (lub źródła) za symboliczne odbywa się w obu przypadkach na zasadzie indywidualnej decyzji (selekcji) badacza. To co dla jednego archeologa jest "symboliczne", dla innego spełniać może funkcje czysto użytkowe lub dekoracyjne.

Interesujące możliwości interpretacyjne zawiera propozycja fenomenologiczna T. Makiewicza i A. Prinkego (Makiewicz, Prinke 1980). Metoda ta nie rozwiązuje jednak problemu dychotomii: źródło archeologiczne - symbol. Rekonstrukcja wierzeń religijnych miałaby według niej wyglądać następująco:

I. Ustalenie charakteru danej hierofanii (symbolu sacrum).

II. Związanie hierofanii z zespołem wierzeń, "kultem".

III. Pełna rekonstrukcja systemu religijnego.

Przechodzenie z I na II i III poziom interpretacyjny uzależnione jest od obfitości i różnorodności faktów archeologicznych oraz od dostępu do źródeł pisanych (dla rekonstrukcji systemu religijnego). Podkreślane jest równocześnie, że sam materiał archeologiczny pozwala jedynie na określenie, jakiej hierofanii jest wyrazem (Makiewicz 1987, 244). Wiemy już, że hiero-fania (przejawianie się sacrum) jest podstawowym symbolem w wierzeniach religijnych (Tillich 1987, 64-65). Nie można więc mówi€ o zabytku archeologicznym, że jest "tylko" wyrazem hierofanii, lecz że jest "aż" symboliczny. T. Makiewicz przychyla się ku tezie, że dzięki odpowiednim kryteriom można wydzielić źródła o konotacjach "sakralnych". Wspomniane "kryteria świętości" rozmijają się niestety z praktyką badawczą, zaś efekty ich zastosowań zbieżne są z wcześniejszymi, subiektywnymi opiniami archeologów (Posern-Zieliński 1987, 196).

Napotykamy zatem przy symbolicznej interpretacji źródeł archeologicznych na próg, zdawałoby się, nieprzekraczalny. Naszym zdaniem zmiana tej niekorzystnej sytuacji możliwa jest dzięki zasadniczemu "odwróceniu ról" przedmiotów badań religioznawstwa archeologicznego. Dotychczas archeolog pytał o to, w jaki sposób wydzielić spośród źródeł zabytki "symboliczne" (hipotezy o:    sakralności, przekazie komunikacyjnym, hierofanii).

Kierowało to uwagę badaczy w stronę dyskusji metodologicznej, której końca dziś jeszcze nie widać. Wiedza na temat technologii, techniki i osadnictwa wzrosła znakomicie, zaś znajomość mitów i symboli religijnych jest co najmniej niezadowalająca. Jeszcze raz podkreślamy, aby jak historycy, nie obarczać winą "niemych" źródeł, a zastanowić się nad sposobem "stawiania" źró-