86519 skanuj0021 (76)

2. Współczesne typologie pracowników edukacji dorosłych

Prezentacja typologii pracowników edukacji dorosłych ma na celu uświadomienie zróżnicowanych kontekstów instytucjonalnych i dydaktycznych edukacji dorosłych, które w konsekwencji rzutują na specyfikę zadań i kompetencje andra-gogów.

Na wstępie przedstawię trudności, z jakimi musimy się zmierzyć w rozważaniach na temat sylwetki i pracy andragogów:

•    różnorodność placówek oświaty dorosłych (np. CKU, CKP, ośrodki szkoleniowe zakładów pracy, domy kultury, firmy szkoleniowe, uniwersytety III wieku), różnych organizatorów (państwo, stowarzyszenia, osoby fizyczne),

•    różnorodność statusu zawodowego i wynikających stąd zadań i funkcji (w edukacji szkolnej - nauczyciele, w edukacji zawodowej - trenerzy, instruktorzy, doradcy, w edukacji pozaszkolnej — prelegenci, wykładowcy, popularyzatorzy wiedzy, przewodnicy turystyczni),

•    różnorodność relacji między zatrudniającą instytucją a pracownikami (m.in. umowa o pracę, na zlecenie, o dzieło, wolontariusze),

•    różnorodność merytorycznych kwalifikacji (np. pracownicy o różnym poziomie wykształcenia, specjaliści różnych dziedzin nauki, najczęściej bez kwalifikacji andragogicznych),

•    fragmentaryczne dane statystyczne (edukacja dorosłych wymyka się monitoringowi z uwagi na tymczasowość instytucji, oferty i kadry

W literaturzeprzedmiom znajdujemy różne typologie pracowników oświ dorosłych. Najogólniejszą klasyfikację proponuje E. Anna Wesołowska, która wyróżnia: andragoga-nauczyciela, andragoga-animatora oraz andragoga-organi-zatora, zalecając dyskusję na temat ich modeli kwalifikacyjnych¹. *

Mieczysław Marczuk² na podstawie stopnia sformalizowania Dracv edukacyjnej dzieli andragogów na dwie kategorie:

nauczycieli szkolnej edukacji dorosłych,

nauczycieli pozaszkolnej edukacji dorosłych.    -----— .

Wśród nauczycieli szkolnej edukacji dorosłych M. Marczuk wyróżnia dalsze kategorie zgodnie ze szczeblami i typami kształcenia, przyporządkowując im określone style działania sklasyfikowane w odniesieniu do doradców przez B. Wojtasik³:

•    nauczyciele szkół stacjonarnych (wieczorowych): organizują proces kształcenia głównie w systemie klasowo-lekcyjnym (na szczeblu średnim) i wy-kładowo-ćwiczeniowym (w szkołach wyższych) - preferowany styl: ekspert - ma dużą wiedzę, udziela instrukcji, wskazówek, dokonuje wyboru i ponosi za niego odpowiedzialność,

•    nauczyciele szkół zaocznych (korespondencyjnych): proces kształcenia polega na kierowanym samokształceniu — preferowany styl: konsultant -udziela wskazówek uczącym się, pomaga w rozwiązywaniu napotkanych problemów,

•    nauczyciele szkól eksternistycznych: praca polega na udostępnianiu uczącym się programu kształcenia, wskazaniu odpowiednich źródeł wiedzy i sporadycznym udzielaniu konsultacji oraz przeprowadzaniu egzaminów - preferowany styl: spolegliwy opiekun - stymuluje do aktywności, nie narzuca zdania, udziela porady, kiedy jest o to proszony,

•    nauczyciele form przemiennych (łączenie kształcenia stacjonarnego z zaocznym) - preferowany styl to połączenie eksperta z konsultantem.

Na podstawie wywiadów z nauczycielami szkół dla dorosłych L. Kopciewicz wyróżniła w efekcie złożenia wieku i gender (płci kulturowej) cztery pozycje nauczyciela dorosłych w przestrzeni szkolnej:

•    „rozczarowany patriarcha” (starszy nauczyciel): tęskni za pozycją przedwojennego nauczyciela - synonimu autentycznego autorytetu i obiektu szacunku społecznego, jest nieelastyczny, „wyrwany z kontekstu” i osadzony w środowisku społecznym, względem którego żywi odrazę (skrywaną), jest zniesmaczony pracą z „nienormalnym” uczniem, w wyniku czego cierpi jego miłość własna;

•    „niegrzeczny chłopczyk” (młody nauczyciel): zachwianie relacji wiekowych powoduje, że zaczyna odgrywać rolę rozkosznego bobasa (w wydaniu łagodniejszym) lub uwodziciela, który wykorzystuje urok osobisty i przypodobanie w celu „zagonienia pań do pracy”; adresatkami tej strategii są wyłącznie uczennice;

•    „matka”: starsza nauczycielka matkująca uczniom jest najczęściej spotykanym typem kobiecego autorytetu pedagogicznego; jej styl określa elastyczna, na przemian surowa i wyrozumiała, wybaczająca i karząca postawa względem uczniów; taka postawa sprzyja pobłażliwości wobec uczniów;

"W odmeśienhTdo tej pierwszej kategorii praca edukacyjna ma charakter względnie systematyczny i w zasadzie wysoce sformalizowany. Przebiega według ustalonych założeń organizacyjno-dydaktycznych, na podstawie określonych programów kształcenia, według ustalonej taksonomii i podlega kontroli oraz ocenie.

53

1

⁰ E. A. Wesołowska, Stan badań oświaty dorosłych w Polsce, w: N. F. B. Greger,

J. Pólturzycki, E. A. Wesołowska (red.), Szkoły wyższe a edukacja dorosłych, Biblioteka Edukacji Dorosłych, t. 5, Toruń - Warszawa 1995, s. 235.

2

M. Marczuk, op. cit., s. 345.

3

B. Wojtasik, Doradca zawodu. Studium teoretyczne z zakresu poradoznawstwa, Wrocław 1993.