87160 kupisiewicz dydaktyka ogólna2

88 Dydaktyka ogólna

sie przekształcania rzeczywistości. U podstaw tej nowej teorii musi się więc znaleźć założenie o integralnym związku poznania z działaniem.

Zgodnie z tym założeniem podstawowym kryterium doboru i układu treści programowych powinny być względy światopoglądowe. W materiale nauczania poszczególnych przedmiotów należy przy tym eksponować ich idee przewodnie, np. ideę ewolucji w biologii czy ideę zależności funkcjonalnych w matematyce.

Oprócz tego trzeba by umożliwić uczniom wykorzystywanie zdobytej w szkole wiedzy do przekształcania dostępnych im fragmentów rzeczywistości przyrodniczej, społecznej, kulturalnej i technicznej. Wcielenie w życie tego postulatu jest jednak uzależnione od treści i metod, które by wspomagały rozwój zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów, a przede wszystkim sprzyjały kształtowaniu samodzielnego myślenia i działania oraz skłaniały do samokształcenia.

Można przypuszczać, że konkretyzacja wymienionych postulatów -oparta na zakrojonych na szeroką skalę badaniach empirycznych - przyczyni się do powstania programów odpowiadających zarówno wymaganiom społecznym, jak i indywidualnym potrzebom uczniów.

Teoria programowania dydaktycznego ¹

Pojawieniu się w połowie lat pięćdziesiątych nauczania programowanego towarzyszyła rozbudowa charakterystycznej dla niego teorii układu treści kształcenia, nazywanej niekiedy teorią strukturyzacji operatywnej. Teoria ta, w przeciwieństwie do opisywanych dotychczas, stanowa próbę formułowania odpowiedzi nie tyle na pytanie, czego uczyć na określonym szczeblu pracy dydaktyczno-wychowawczej, co raczej - jak to czynić w sposób optymalny. Dlatego też rzecznicy omawianej teorii przywiązują dużą wagę do starannej analizy treści kształcenia, a zwłaszcza składających się na tę treść wiadomości oraz zachodzących między nimi związków. W tym celu posługują się przeważnie metodą tzw. macierzy dydaktycznych oraz metodą grafów.

Macierz jest konstrukcją teoretyczną, z której korzysta dydaktyka w celu analizy treści kształcenia, struktury organizacyjnej szkolnictwa itp. Macierzą jest tablica złożona z określonej liczby kolumn i wierszy, których elementami są zwykle zera i jedynki. Zero symbolizuje brali związku między treścią rozpatrywanych informacji, zawartych w przedziałach figurujących wzdłuż przekątnej macierzy; jedynka wskazuje na występowanie takiego związku.

A oto zerojedynkowa macierz dydaktyczna obrazująca strukturę treści obszaru pojęciowego pt. „Rodzaje zadań ze względu na cel wypowiedzi” (Matulka, 1974, s. 27 i nast.). Na macierz tę składają się następujące informacje podstawowe:

„1. Ze względu na cel wypowiedzi zdania dzielą się na oznajmujące, pytające i rozkazujące.

2.    Zdania oznajmujące są to zdania, w których mówiący oznajmia swój sąd o kimś lub o czymś, stwierdza, zaprzecza, przypuszcza o istnieniu czegoś.

3.    Na końcu zdań oznajmujących stawia się kropkę.

4.    Zdania pytające są to zdania, w których mówiący wypowiada pragnienie uzyskania od swego rozmówcy pożądanych informacji, tzn. pyta o coś.

5.    Na końcu zdań pytających stawia się znak zapytania.

6.    Zdania rozkazujące są to zdania, w których mówiący wypowiada rozkaz, żądanie, życzenie lub prośbę skierowaną do rozmówcy albo do osób, o których mówi.

7.    Na końcu zdań rozkazujących stawia się wykrzyknik lub kropkę zależnie od tonu uczuciowego, który chcemy zdaniu nadać (rozkaz, życzenie, prośba).

8.    Zdania oznajmujące, pytające i rozkazujące, zabarwione przez mówiącego uczuciowo, nazywa się zdaniami wykrzyknikowymi.

9.    Niekiedy uczucie przejawiające się w zdaniu wykrzyknikowym zostaje wzmocnione przez dodanie na początku zdania (lub wymazu) wykrzyknika.

10.    Na końcu zdań wykrzyknikowych stawia się wykrzyknik”.

Tc same zależności można także przedstawić w postaci tzw. macierzy Daviesa oraz grafu² (patrz rys. 1, 2, 3).

	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
1	0	1	1	1	1	1	1	1	0	0
2	1	0	1	0	0	0	0	1	1	1
3	1	1	0	0	0	0	0	0	0	0
4	1	0	0	0	1	0	0	1	1	1
5	1	0	0	0	0	0	0	0	0	0
6	1	0	0	0	0	0	1	1	1	1
7	1	0	0	0	0	1	0	0	0	0
8	1	1	0	1	0	1	0	0	1	1
9	0	1	0	1	0	1	0	1	0	0
10	0	1	0	1	0	1	0	1	0	0

Rys. 1. Macierz zerojedynkowa

1
l 2
	3
i	4
		5
.nn l			6 j
			i 7
				8
					9
						10

Rys. 2. Macierz Daviesa

1

Opisowi nauczania programowanego poświęcono w całości rozdział XVH[. TUlaj przedmiotem uwagi jest wyłącznie opracowana przez rzeczników tego nauczania teoria analizy treści kształcenia.

2

Grafy są to proste figury geometryczne, złożone z punktów (wierzchołków) i krawędzi łączących niektóre z tych punktów. Punkty oznaczają poszczególne informacje, natomiast krawędzie - związki zachodzące między informacjami. Jeśli informacje są od siebie zależne, zaznacza się to strzałkami na poszczególnych krawędziach; jeśli nie - na krawędziach nie umieszcza się strzałek (por. Niemierko, 1991. s. 27-30).