dydaktyka
4

88 Dydaktyka ogólna

sic przekształcania rzeczywistości. U podstaw lej nowej teorii musi się więc znaleźć założenie o integralnym związku poznania z działaniem.

Zgodnie z tym założeniem podstawowym kryterium doboru i układu treści programowych powinny być względy światopoglądowe. W materiale nauczania poszczególnych przedmiotów należy przy tym eksponować icłi idee przewodnie, np. ideę ewolucji w biologii czy Ideę zależności funkcjonalnych w matematyce.

Oprócz tego trzeba by umożliwić uczniom wykorzystywanie zdobytej w szkole wiedzy do przekształcania dostępnych im fragmentów rzeczywistości przyrodniczej, społecznej, kulturalnej i technicznej. Wcielenie w życie tego postulatu Jest jednak uzależnione od treści i metod, które by wspomagały rozwój zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów, a przede wszystkim sprzyjały kształtowaniu samodzielnego myślenia i działania oraz skłaniały do samokształcenia.

Można przypuszczać, że konkretyzacja wymienionych postulatów -oparta na zakrojonych na szeroką skalę badaniach empirycznych - przyczyni się do powstania programów odpowiadających zarówno wymaganiom społecznym, jak i indywidualnym potrzebom uczniów.

Teoria programowania dydaktycznego¹

Pojawieniu się w połowie lat pięćdziesiątych nauczania programowanego towarzyszyła rozbudowa charakterystycznej dla niego teorii układu treści kształcenia, nazywanej niekiedy teorią strukturyzacji operatywnej. Teoria ta. w przeciwieństwie do opisywanych dotychczas, stanowi próbę formułowania odpowiedzi nic tyle na pytanie, czego uczyć na określonym szczeblu pracy dydaktyczno-wychowawczej, co raczej - Jak to czynić w sposób optymalny. Dlatego też rzecznicy omawianej teorii przywiązują dużą wagę do starannej analizy treści kształcenia, a zwłaszcza składających się na tę treść wiadomości oraz zachodzących między nimi związków. W tym celu posługują się przeważnie metodą tzw. macierzy dydaktycznych oraz metodą grafów.

Macierz jest konstrukcją teoretyczną, z której korzysta dydaktyka w^f celu analizy treści kształcenia, struktury organizacyjnej szkolnictwa itp. Macierzą jest tablica złożona z określonej liczby kolumn i wierszy, klórych elementami są zwykle zera i Jedynki. Zero symbolizuje brak związku między treścią rozpatrywanych informacji, zawartych w' przedziałach figurujących wzdłuż przekątnej macierzy; Jedynka wskazuje na występowanie takiego związku.

A oto zerojedynkowa macierz dydaktyczna obrazująca strukturę treści obszaru pojęciowego pl. .Rodzaje zadań ze względu na cci wypowiedzi" (Matulka. 1974. s. 27 I nast.J. Na macierz tę składają się następujące informacje podstawowe:

89

Tretic kształcenia

-1. Zc względu na cci wypowiedzi zdania dzielą się na oznajmujące. pytające i rozkazujące.

2.    Zdania oznajmujące są to zdania, w których mówiący oznajmia swój sąd o kimś lub o czymś, stwierdza, zaprzecza, przypuszcza o istnieniu czegoś.

3.    Na końcu zdań oz najmujących stawia się kropkę.

4.    Zdania pytające są to zdania, w których mówiący wypowiada pragnienie uzyskania od swego rozmówcy pożądanych informacji, tzn. pyta o coś.

5.    Na końcu zdań pytających stawia się znak zapytania.

6.    Zdania rozkazujące są to zdania, w których mówiący wypowiada rozkaz, żądanie, życzenie lub prośbę skierowaną do rozmówcy albo do osób. o których mówi.

7.    Na końcu zdań rozkazujących stawia się wykrzyknik lub kropkę zależnie od tonu uczuciowego, który chcemy zdaniu nadać (rozkaz, życzenie. prośba).

8.    Zdania oznajmujące. pytające i rozkazujące, zabarwione przez mówiącego uczuciowo, nazywa się zdaniami wykrzyknikowymi.

9.    Niekiedy uczucie przejawiające się w zdaniu wykrzyknikowym zostaje wzmocnione przez dodanie na początku zdania (lub wyrazu) wykrzyknika.

10.    Na końcu zdań wykrzyknikowych stawia się wykrzyknik".

Te same zależności można także przedstawić w postaci tzw. macierzy ! Davicsa oraz grafu² (patrz rys. I, 2. 3).

wmm

1	2	3	4	s	6	7	8	9	10
0	1	1	1	1	1	1	1	0	0
1	0	1	0	0	0	0	1	1	1
t	1	0	0	0	0	0	0	0	0
1	0	0	0	1	0	0	1	1	1
1	0	0	0	0	0	0	0	0	0
1	0	0	0	0	0	1	1	1	1
t	0	0	0	0	1	0	0	0	0
1	1	0	1	0	1	0	0	1	1
0	f	0	1	0	t	0	1	0	0
0	1	0	I	0	1	0	1	0	0

Rys. I. Macierz zerojedynkowa

1			—
	2
		3							■ ’1
			4
				5
					6
						7
							e
								9
								_	10

Rys. 2. Macierz Davicsa

1

Opisowi nauczania programowanego poświęcono w całości rozdział XVIII. TYitaJ przedmiotem uwagi Jest wyłącznie opracowana przez rzeczników te co nauczania teo analizv Ircścł kształcenia.

2

Grafy są to proste figury geometryczne, złożone z punktów (wierzchołków) ł krawędzi ączących niektóre z tych punktów. Punkty oznaczają poszczególne Informacje, natomiast krawędzie - związki zachodzące między Informacjami. Jeśli informacje są od siebie zależne, zaznacza się to strzałkami na poszczególnych krawędziach; Jeśli nic - na krawę izlach nie umieszcza sic strzałek (por. Niciuicrko. 1991. s. 27 -30)